Η ιστορία της αστυνόμευσης στην Ελλάδα. Ο Μπαϊρακτάρης και οι 700 νεκροί χωροφύλακες την περίοδο της ληστοκρατίας. Νέα εκπομπή

Την ιστορία της Ελληνικής Χωροφυλακής, που αποτέλεσε το μακροβιότερο σώμα ασφαλείας της χώρας, παρουσιάζει η «Μηχανή του Χρόνου» με τον Χρίστο Βασιλόπουλο τη Δευτέρα 2 Ιουνίου στις 21:00 στο COSMOTE HISTORY.

Το επεισόδιο προβάλλεται σε επανάληψη την Κυριακή 8 Ιουνίου στις 17:00.

Η αστυνόμευση στην Επανάσταση και επί Καποδίστρια

Η ιστορία της αστυνόμευσης στην Ελλάδα ξεκινάει από την περίοδο του αγώνα της ανεξαρτησίας. Τον Ιούνιο του 1821, δημιουργήθηκε η Αστυνομία της Ύδρας και τον Ιανουάριο του 1822 το Μινιστέριο της Αστυνομίας, με απόφαση της Α’ Εθνοσυνέλευσης της Επιδαύρου. Στο υπουργείο αυτό θήτευσε και ο Παπαφλέσσας – και μάλιστα υπήρξε από τους πιο αποτελεσματικούς.

Αστυνομικά σώματα συγκροτήθηκαν και στα χρόνια της διακυβέρνησης του Ιωάννη Καποδίστρια: η Πολιταρχία στο Ναύπλιο και η Εκτελεστική Δύναμη Πελοποννήσου στο Άργος, την αρχηγία της οποίας ανέλαβαν αρχικά ο Ιωάννης Μακρυγιάννης κι έπειτα ο Νικηταράς.

Η δημοσιογραφική έρευνα εξετάζει σε τι βαθμό η Πολιταρχία προστάτευσε τον πρώτο κυβερνήτη της Ελλάδας και τι ρόλο έπαιξε ο επικεφαλής της στη δολοφονία του.

Η Ελληνική Βασιλική Χωροφυλακή

Μετά τη δολοφονία του Καποδίστρια, η αναρχία κυριάρχησε ξανά στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος. Η Αντιβασιλεία έκρινε ως επιτακτική τη συγκρότηση ενός καινούργιου σώματος ασφαλείας, που θα επέβαλλε την τάξη σε όλη την επικράτεια και συγχρόνως θα ήταν πλήρως αφοσιωμένο στον Όθωνα.

Αυτό το σώμα ήταν η Χωροφυλακή, η οποία ιδρύθηκε τον Ιούνιο του 1833, στα πρότυπα της γαλλικής Gendarmerie. Αποτέλεσε διαχρονικά ένα σώμα με στρατιωτική οργάνωση και πειθαρχία που είχε αστυνομικές και στρατονομικές αρμοδιότητες.

Ιστορικοί και μελετητές περιγράφουν στον Χρίστο Βασιλόπουλο τα πολλαπλά καθήκοντα των χωροφυλάκων και εξηγούν γιατί πολλοί πρώην άτακτοι αγωνιστές, που έμειναν εκτός του τακτικού στρατού των Βαυαρών, προτίμησαν να ζήσουν ως παράνομοι στα βουνά αντί να ενσωματωθούν στο νέο θεσμό.

Επιπλέον, η εκπομπή “φωτίζει” τους λόγους που ώθησαν τον Μακρυγιάννη να αρνηθεί την αρχηγία της Χωροφυλακής και αναφέρεται στο ρόλο που διαδραμάτισε η τελευταία στην Επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 1843.

Η Χωροφυλακή και η ληστοκρατία

Η μεγάλη πρόκληση για τη Χωροφυλακή ήταν η καταπολέμηση της ληστείας, η οποία αποτέλεσε μάστιγα για το ελληνικό κράτος όχι μόνο τον 19ο αιώνα αλλά και στις αρχές του 20ού.

Υπολογίζεται ότι, κατά την οθωνική περίοδο, περίπου 700 χωροφύλακες σκοτώθηκαν μαχόμενοι τους «βασιλείς των ορέων».

Η «Μηχανή του Χρόνου» αναδεικνύει τις δυσκολίες και τις ιδιαίτερες κοινωνικοπολιτικές συνθήκες που κλήθηκε να αντιμετωπίσει η Χωροφυλακή. Εξετάζει τις κακές σχέσεις ανάμεσα στους χωροφύλακες και την κοινωνία, απαντά στο γιατί πολλοί χωροφύλακες μετατρέπονταν σε ληστές και αναφέρεται στις παρεμβάσεις των πολιτικών στην άσκηση του έργου της Χωροφυλακής.

Η αδυναμία του ελληνικού κράτους να αντιμετωπίσει δραστικά τη ληστοκρατία έλαβε ευρωπαϊκές διαστάσεις στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, όταν συνέβησαν η Σφαγή στο Δήλεσι, τον Μάρτιο-Απρίλιο του 1870, και το επεισόδιο Νίκολσον, τον Ιανουάριο του 1885.

Αυτά τα δύο γεγονότα αμαύρωσαν την εικόνα όχι μόνο της Χωροφυλακής, αλλά και της Ελλάδας γενικότερα.

Η Δημοτική Αστυνομία και ο Μπαϊρακτάρης

Παράλληλα με τη Χωροφυλακή, που εκτελούσε χρέη γενικής αστυνόμευσης, λειτουργούσε η Δημοτική Αστυνομία, με στόχο την πάταξη της μικροεγκληματικότητας. Η εκπομπή σκιαγραφεί τη διαφθορά που επικρατούσε, με ευθύνη των δημάρχων, στους κόλπους του σώματος, κάνει μνεία στις βασανιστικές ποινές και μεθόδους ανάκρισης που εφάρμοζε και εξηγεί γιατί απαρτιζόταν από άτομα ακατάλληλα να υπερασπιστούν το νόμο.

Το 1893, ο πρωθυπουργός Χαρίλαος Τρικούπης κατήργησε τη Δημοτική Αστυνομία και την αντικατέστησε με τη Στρατιωτική Αστυνομία ή Αστυφυλακή. Επανδρώθηκε με αξιωματικούς του στρατού και της Χωροφυλακής και επικεφαλής της τέθηκε ο ταγματάρχης Δημήτριος Μπαϊρακτάρης.

Ιστορικοί και μελετητές περιγράφουν στη «Μηχανή του Χρόνου» τα δραστικά μέτρα που πήρε ο Μπαϊρακτάρης, για να αντιμετωπίσει τους κουτσαβάκηδες, δηλαδή τους παλικαράδες της παλιάς Αθήνας, τη συμβολή του στην ομαλή διεξαγωγή των Ολυμπιακών Αγώνων του 1896 και τη συμμετοχή του στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897, όταν πολέμησε γενναία με σχεδόν 700 άνδρες της Χωροφυλακής στο Γρίμποβο, έξω από την Άρτα.

Ο υπομοίραρχος Μανωλικίδης

Οι άνδρες της Ελληνικής Χωροφυλακής συνδέθηκαν με τη Μεγάλη Ιδέα και συμμετείχαν σε αλυτρωτικά κινήματα τον 19ο αιώνα. Ακόμη, έδωσαν το “παρών” στον Μακεδονικό Αγώνα και στους Βαλκανικούς Πολέμους, εξασφαλίζοντας την τάξη στα εδάφη της Μακεδονίας και της Ηπείρου που απελευθερώνονταν από την οθωμανική κυριαρχία.

Στις 26 Οκτωβρίου 1912, ένα μικρό απόσπασμα χωροφυλάκων, υπό τις διαταγές του υπομοίραρχου Κωνσταντίνου Μανωλικίδη, έγινε η πρώτη ελληνική δύναμη που κατάφερε να εισέλθει στην τουρκοκρατούμενη Θεσσαλονίκη, λίγο πριν την επίσημη παράδοση της πόλης και μία ημέρα πριν την είσοδο τμημάτων του ελληνικού στρατού.

Παρά ταύτα, μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους και την ενσωμάτωση νέων εδαφών, έγινε φανερό ότι έπρεπε να δημιουργηθεί ένα νέο σώμα ασφαλείας, ειδικά σχεδιασμένο για τις μεγάλες πόλεις και που δεν θα είχε καμία σχέση με το στρατό.

Το σώμα αυτό ήταν η Αστυνομία Πόλεων, την ιστορία της οποίας θα σας παρουσιάσουμε αναλυτικότερα στο δεύτερο μέρος της έρευνάς μας, παράλληλα με τη δράση της Χωροφυλακής στη Μικρά Ασία, στην Κατοχή και τα Δεκεμβριανά.

Έρευνα επεισοδίου: Δημήτρης Παπακυριακού

Στην εκπομπή μιλούν (με αλφαβητική σειρά):

ΣΟΦΙΑ ΒΙΔΑΛΗ – Καθηγήτρια Εγκληματολογίας και Αντεγκληματικής Πολιτικής στο Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου

ΦΩΤΗΣ ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΣ – Αστυνόμος Α’ στη Διεύθυνση Ιστορίας της Ελληνικής Αστυνομίας

ΧΡΗΣΤΟΣ ΚΟΝΤΑΡΙΔΗΣ – Αντιστράτηγος ΕΛ.ΑΣ. ε.α., Ιστορικός

ΤΑΣΟΣ ΚΟΝΤΟΓΙΑΝΝΙΔΗΣ – Δημοσιογράφος, Συγγραφέας

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΑΛΕΣΗΣ – Διδάκτωρ Νεότερης Ελληνικής Ιστορίας Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων

ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΗΣ – Διδάκτωρ Σύγχρονης Ελληνικής Ιστορίας Πανεπιστημίου Αθηνών

ΘΑΝΑΣΗΣ ΧΡΗΣΤΟΥ – Καθηγητής Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας Πανεπιστημίου Πελοποννήσου