Πώς η Βραζιλία έγινε αποικία της Πορτογαλίας και γιατί οι ιθαγενείς προσηλυτίστηκαν εύκολα στο χριστιανισμό

Το 1500, ο πορτογαλικός στόλος με αρχηγό τον Πέδρο Αλβαρες Καμπράλ έφτασε στις ακτές της σημερινής Βραζιλίας. Οι Ευρωπαίοι ήρθαν σε επαφή με τους ιθαγενείς και κατέγραψαν τις πρώτες εντυπώσεις τους από τη νέα γη. Το ταξίδι σηματοδότησε την αρχή της αποικιοκρατίας στη Νότια Αμερική.

Στις 9 Μαρτίου 1500, όταν στο θρόνο βρισκόταν ο Μανουέλ Α΄ της Πορτογαλίας, στόλος με 13 πλοία ξεκίνησε από το Μπελέν της Λισαβώνας με προορισμό τις Ινδίες. Στόχος ήταν η δημιουργία εμπορικού σταθμού. Ωστόσο, αποφάσισαν να μην τηρήσουν το προκαθορισμένο δρομολόγιο και να εξερευνήσουν τις νότιες ακτές του Νέου Κόσμου. Το πλήρωμα των πλοίων αποτελούταν από διερμηνείς, στρατιώτες, ναυτικούς, εμπόρους και 1.5000 βαρυποινίτες, οι οποίοι είχαν καταδικαστεί σε εκτοπισμό.

Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού, ο στόλος έφτασε σε άγνωστη γη της Νότιας Αμερικής, νομίζοντας αρχικά πως ήταν νησί. Στις 21 του μήνα εντόπισαν ένα βουνό, το Μόντε Πασκοάλ, και την επόμενη ημέρα αποβιβάστηκαν στις ακτές της σημερινής Βραζιλίας. Εκεί ζούσαν 500.000-1.000.000 ιθαγενείς.

Οι Πορτογάλοι ονόμασαν την περιοχή Τέρα ντε Βέρα Κρους (Γη του Αληθινού Σταυρού). Την αποκαλούσαν και Τέρα ντος Παπαγκάγιος (Γη των Παπαγάλων) από τα εξωτικά πτηνά που ζούσαν εκεί. Τελικά, της έδωσαν το όνομα Τέρα ντο Μπραζίλ, εμπνευσμένο από το κόκκινο ξύλο του δέντρου pau-brasil, που θύμιζε αναμμένα κάρβουνα (brasa).

Την 1η Μαΐου 1500, ο βασιλιάς της Πορτογαλίας έλαβε επιστολή από τον γραφέα της αποστολής, Πέρο Βας ντε Καμίνια, στην οποία περιέγραφε για πρώτη φορά τη νέα γη και τους κατοίκους της. Ο γραφέας υποσχέθηκε στον Μανουέλ Α΄ της Πορτογαλίας ότι θα του έλεγε ό,τι έβλεπε χωρίς υπερβολές.

Η αποικιοκρατία ξεκίνησε επίσημα το 1530, και το 1822 η Βραζιλία ανακήρυξε την ανεξαρτησία της, με πρώτο αυτοκράτορα τον Πέδρο Α΄. Η αυτοκρατορία διαλύθηκε το 1889, όταν εγκαθιδρύθηκε η δημοκρατία.

 Η συνύπαρξη Πορτογάλων και ιθαγενών

Οι Πορτογάλοι και οι ιθαγενείς γνωρίστηκαν με αμοιβαίο ενδιαφέρον και ειρηνικές προθέσεις. Αντάλλαξαν δώρα, όπως μια καλύπτρα με μακριά φτερά πουλιών από έναν ιθαγενή και μια κόκκινη σκούφια μαζί με μαύρο καπέλο από έναν ναυτικό.

Οι Ευρωπαίοι προσκάλεσαν τους ντόπιους να επιβιβαστούν σε ένα πλοίο, όπου τους προσφέρθηκε φαγητό όπως κρασί, ψωμί, βραστό ψάρι, μέλι, σύκα και γλυκά. Οι ντόπιοι, μετά την αρχική δοκιμή, τα έφτυσαν και ξέπλυναν αμέσως το στόμα τους. Από την άλλη, οι Ευρωπαίοι παρατηρούσαν τις γυναίκες των ιθαγενών, οι οποίες κυκλοφορούσαν με εκτεθειμένα τα σώματά τους, χωρίς να νιώθουν ντροπή.

Την Κυριακή του Θωμά, οι ταξιδιώτες έκαναν τη λειτουργία στην παραλία, ενώ οι ιθαγενείς με τα τόξα τους κάθονταν δίπλα τους, παρατηρώντας τους ήσυχα. Κατά τη διάρκεια της εξερεύνησης, πλησίασαν τις περιοχές όπου ζούσαν οι ντόπιοι, απολαμβάνοντας τα δροσερά νερά του ποταμού και τρώγοντας καρπούς από φοίνικες. Ο Πέρο Βας ντε Καμίνια υποστήριξε ότι η καλή υγεία και η καθαριότητα των κατοίκων οφείλονται στο γεγονός ότι ζουν σε στενότερη επαφή με τη φύση.

Μετά από τη συναναστροφή Πορτογάλων και ιθαγενών, ο Πέρο Βας ντε Καμίνια έγραψε στον βασιλιά ότι οι ντόπιοι ήταν αθώα πλάσματα, χωρίς να πιστεύουν σε κάποιο θεό. Τους έδειξαν εμπιστοσύνη και μπορούσαν εύκολα να τους προσηλυτίσουν. Επιπλέον, θεώρησε ότι ήταν εξαιρετική ευκαιρία, για να επεκταθούν οι Πορτογάλοι. Η Τέρα ντο Μπραζίλ είχε εύκρατο κλίμα και άφθονα νερά, προσφέροντας ιδανικές συνθήκες για την ανάπτυξη κάθε είδους φυτών και ζώων.

Γιατί η Βραζιλία δεν κέρδιζε το ενδιαφέρον των εμπόρων;

Έως το 1529, η Βραζιλία δεν ήταν περιοχή που προσέλκυε ενδιαφέρον. Αυτή η αδιαφορία άφησε περιθώρια για εμπόρους και πειρατές από άλλες χώρες να εκμεταλλευτούν λαθραία το πολύτιμο ξύλο pau-brasil. Η Γαλλία μάλιστα ίδρυσε τη βραχύβια αποικία της Γαλλικής Ανταρκτικής το 1555.

Ως αντίδραση, η Πορτογαλία αποφάσισε το 1530 να αναλάβει τον έλεγχο, δημιουργώντας το σύστημα των καπετάνιων της Βραζιλίας, όπου η χώρα χωρίστηκε σε περιοχές που παραχωρήθηκαν σε Πορτογάλους ευγενείς για εκμετάλλευση. Το 1572, το σύστημα αυτό αντικαταστάθηκε με δύο κεντρικές διοικήσεις, το Σαλβαδόρ για τη Βόρεια Κυβέρνηση και το Ρίο ντε Τζανέιρο για τη Νότια Κυβέρνηση.

Οι Πορτογάλοι άποικοι στη Βραζιλία παντρεύονταν συχνά με τους ντόπιους αλλά και Αφρικανούς, οπότε δεν υπήρχε αυστηρός φυλετικός διαχωρισμός όπως σε άλλες αποικίες. Οι Πορτογάλοι άποικοι προέρχονταν από ποικιλία κοινωνικών και φυλετικών καταβολών, κάτι που διαφέρει από το μοντέλο των αγγλικών αποικιών. Σημαντικοί ηγέτες στις μάχες κατά των Ολλανδών ήταν οι Φρανσίσκο Μπαρρέτο ντε Μενέσες, Αντόνιο Φιλίπε Καμαράο, Ενρίκε Ντίας και Αντρέ Βιδάλ ντε Νεγκρέιρος. Η Πρώτη Μάχη του Γκουαραράπες το 1648 θεωρείται η αρχή του βραζιλιάνικου στρατού και τιμάται ακόμα.

Οι αποστολές που έφτασαν στη Βραζιλία πριν τον Πέδρο Αλβαρες Καμπράλ

Εκτός από την αποστολή του Καμπράλ το 1500, έχει καταγραφεί η άφιξη στα τέλη του 1499 της ισπανικής αποστολής του Αλόνσο ντε Οχέδα, στην οποία συμμετείχε και ο Αμέριγκο Βεσπούτσι, αν και η μόνη μαρτυρία γι’ αυτή προέρχεται από τον ίδιο τον Βεσπούτσι και θεωρείται αμφιλεγόμενη.

Παράλληλα, πολλοί μελετητές θεωρούν πραγματικό πρώτο Ευρωπαίο αφιχθέντα τον Ισπανό Βιθέντε Γιάνιες Πινσόν, ο οποίος αποβιβάστηκε στο Ακρωτήριο Σάντο Αγκοστίνιο τον Ιανουάριο του 1500.Πρόκειται για την πρώτη επιβεβαιωμένη ευρωπαϊκή παρουσία στη βραζιλιάνικη ακτή.

Ωστόσο, η Ισπανία δεν διεκδίκησε επίσημα την περιοχή λόγω της Συνθήκης της Τορδεσίγιας, η οποία είχε ήδη καθορίσει τις ζώνες επιρροής μεταξύ των δύο θαλάσσιων δυνάμεων. Επιπλέον, έχουν διατυπωθεί θεωρίες για πιθανή μυστική πορτογαλική αποστολή το 1498 από τον Ντουάρτε Πατσέκο Περέιρα, όμως βασίζονται σε αμφίβολες ερμηνείες.

Αρχική εικόνα: Wikipedia