Kronos – Iris. Το εργοστάσιο – “αρχοντικό” της Ελευσίνας. Η αιματηρή απεργία τον Μάρτιο του 1929 (drone)

Το εργοστάσιο “Kronos – Iris” χτίστηκε τη δεκαετία του 1920 από την Ανώνυμη Εταιρεία Οινοπνευματοποιίας «Κρόνος» και παρήγαγε κυρίως οινόπνευμα από σταφύλια. Το 1928 απασχολούσε περίπου 250-300 εργαζόμενους, ενώ το 1970 είχε μείνει με περίπου 150.

Έκλεισε το 1986, αφού είχε αποκτήσει κακή φήμη λόγω της ρύπανσης του κόλπου, μαζί με άλλες βιομηχανίες της περιοχής.

Κάποιες από τις εγκαταστάσεις του εργοστασίου θεωρούνται ακόμα και σήμερα εξαιρετικά δείγματα της βιομηχανικής αρχιτεκτονικής του Μεσοπολέμου. Ήταν πρωτοποριακές για την εποχή τους, αφού είχαν κατασκευαστεί σχεδόν εξ ολοκλήρου από οπλισμένο σκυρόδεμα.

Μέχρι το 2005, ο χώρος χρησιμοποιούνταν για εκθέσεις τέχνης και θεατρικά δρώμενα και ήταν ενεργό κομμάτι της ζωής της πόλης. Από τότε, παραμένει κλειστός.

Η ιστορία του κτιρίου

Το Kronos – Iris άρχισε να χτίζεται το 1923 και ξεκίνησε τη λειτουργία του το 1926. Ήταν ένα σύγχρονο για την εποχή του συγκρότημα, με υποδομές όπως προβλήτα, σιδηροδρομική σύνδεση και δεξαμενές, που διευκόλυναν τη μεταφορά πρώτων υλών και προϊόντων. Παρασκεύαζε καθαρό και φωτιστικό οινόπνευμα, ποτά, όπως κονιάκ και ούζο, και κρασί από σταφύλια και σταφίδα.

Το κτίριο δεν θύμιζε εργοστάσιο, αλλά έμοιαζε με αρχοντικό της εποχής. Ο πύργος του, με νεογοτθικά στοιχεία, στέγαζε το αποστακτήριο.

Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, πολλοί πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν στην Ελευσίνα. Έφεραν γνώσεις στη γεωργία και τη σταφιδοπαραγωγή και δούλεψαν σε εργοστάσια όπως ο Κρόνος, ενισχύοντας τη βιομηχανική ανάπτυξη. Παράλληλα, άσκησαν δικά τους επαγγέλματα, όπως κουρεία, φαρμακεία και ραφτάδικα.

Το 1929, ξέσπασε μεγάλη απεργία 2.500 εργατών σε 11 εργοστάσια της Ελευσίνας, ανάμεσά τους και 280 του Kronos – Iris. Κατά τη διάρκεια της απεργίας, η αστυνομία πυροβόλησε κατά των απεργών, με αποτέλεσμα έναν νεκρό και αρκετούς τραυματίες. Το γεγονός προκάλεσε μεγάλη αναταραχή και διαδηλώσεις και η κυβέρνηση προσπάθησε να τις καταστείλει.

Το Kronos – Iris συνέχισε να λειτουργεί μέχρι το 1986, οπότε και έκλεισε λόγω οικονομικών προβλημάτων. Το 1991 αγοράστηκε από ιδιώτη και χρησιμοποιήθηκε ως αποθήκη, χωρίς όμως ουσιαστική αξιοποίηση.

Αν και από το 1990 κάποια από τα κτίριά του χαρακτηρίστηκαν διατηρητέα, παρέμεναν εγκαταλελειμμένα. Τελικά, τον Αύγουστο του 2023, ανακοινώθηκε ότι ο Δήμος Ελευσίνας θα λάβει επιχορήγηση 4,5 εκατομμυρίων ευρώ, για να αγοράσει το εργοστάσιο.

Ο δήμαρχος χαρακτήρισε την αγορά του Kronos – Iris ως ιστορική στιγμή για την πόλη, σημειώνοντας ότι σχεδιάζεται και η δημιουργία ενός σύγχρονου αθλητικού γηπέδου στην περιοχή.

Η απεργία

Τον Μάρτιο του 1929, πραγματοποιήθηκε στην Ελευσίνα μια μεγάλη απεργία, στην οποία συμμετείχαν περίπου 2.500 εργάτες από έντεκα εργοστάσια της περιοχής, μεταξύ αυτών και 280 εργαζόμενοι του εργοστασίου.

Οι απεργοί διαμαρτύρονταν για τις συνθήκες εργασίας και τις χαμηλές αμοιβές και συγκεντρώθηκαν έξω από τον το Kronos – Iris,  με σκοπό να εμποδίσουν απεργοσπάστες να μπουν για δουλειά.

Κατά τη διάρκεια αυτής της κινητοποίησης, περίπου 700 άτομα ήταν συγκεντρωμένα έξω από το εργοστάσιο. Τότε, η Χωροφυλακή επενέβη και άνοιξε πυρ εναντίον των απεργών, με αποτέλεσμα να σκοτωθεί ένας εργάτης και να τραυματιστούν τουλάχιστον οκτώ ακόμη.

Το επεισόδιο προκάλεσε έντονες αντιδράσεις. Στην Ελευσίνα οργανώθηκαν διαδηλώσεις, με αιτήματα την αποζημίωση των οικογενειών των θυμάτων και την τιμωρία του αξιωματικού που έδωσε την εντολή για τους πυροβολισμούς. Ωστόσο, η κυβέρνηση “απάντησε” με καταστολή: απαγόρευσε τις συγκεντρώσεις και προχώρησε σε συλλήψεις συνδικαλιστών, ακόμη και την ημέρα της κηδείας του νεκρού εργάτη.

Σύμφωνα με την εφημερίδα “Ριζοσπάστης“,  ο εργάτης Δημήτρης Μιχαήλ σκοτώθηκε με σφαίρα στο στήθος, ενώ άλλοι, όπως οι Ευάγγελος Γκίκας, Ευάγγελος Μπέκας, Ανδρέας Ροδίτης και Παναγιώτης Ηλίας, τραυματίστηκαν σοβαρά. Ακόμα και μια γυναίκα τραυματίστηκε στο πόδι.

Σοκ προκάλεσε και η καταγγελία πως ένας ανθυπομοίραρχος πλησίασε έναν τραυματισμένο εργάτη, τον Αν. Πέππα από τη Μάνδρα, και του είπε “Ακόμα δεν ψόφησες;“, προτού τον πυροβολήσει επανειλημμένα σχεδόν εξ επαφής.

Δείτε μέσα από τα πλάνα του συνεργάτη μας CHRIS.P – LifeAfterGravity το εργοστάσιο Kronos – Iris στην Ελευσίνα: