Μασσαλιώτιδα. Πώς ακούστηκε για πρώτη φορά στον Πειραιά ως εθνικός ύμνος της Γαλλίας από την Φιλαρμονική του Πολεμικού Ναυτικού

Γράφει ο συνεργάτης μας, ιστορικός ερευνητής Στέφανος Μίλεσης

Για την “Μασσαλιώτιδα” υπάρχουν εκατοντάδες θρύλοι και παραδόσεις, οι περισσότεροι από τους οποίους δημιουργήθηκαν εκ των υστέρων. Οι περισσότεροι ιστορικοί έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα πως όλα ξεκίνησαν το 1792, όταν η Νομοθετική Συνέλευση της Γαλλίας κήρυξε τον πόλεμο κατά των Αυστριακών.

Ο δήμαρχος της πόλης του Στρασβούργου Βαρώνος Φρειδερίκος Ντίτριχ (Βαρόνος de Dietrich) καλούσε στις 25 Απριλίου τους πολίτες στα όπλα:  “Πρέπει να πολεμήσουμε. Νίκη ή Θάνατος!”

Την ίδια βραδιά είχε καλέσει στο σπίτι του αξιωματικούς της Φρουράς μεταξύ αυτών και τον Ρουζέ Ντελίλ (De Lisle), λοχαγό του μηχανικού, ποιητή και μουσικό. Τότε ο Ντίτριχ εξέφρασε δημόσια την άποψη πως τα επαναστατικά τραγούδια του λαού ήταν ελεεινά και έλειπε ο ενθουσιώδης θούριος που όφειλε να πρεσβεύει στη Γαλλική Επανάσταση.

Τότε δόθηκε η ιδέα στον Ρουζέ Ντελίλ να αναλάβει αυτό το έργο. Ο Ντελίλ επέστρεψε στο σπίτι του σχεδόν μεθυσμένος, όχι μόνο από το οινόπνευμα που έρεε άφθονο στο σπίτι του δημάρχου, αλλά και από τα λόγια που είχαν ειπωθεί σχετικά με την προκήρυξη, την οποία μόλις είχε τοιχοκολλήσει ο δήμαρχος. Άρχισε τότε με έξαψη να γράφει:

 “Στα όπλα πολίτες, η ματωμένη σημαία υψώθηκε, η μέρα της δόξας έφτασε, στα όπλα πολίτες, σχηματίστε τα τάγματά σας, τρέμετε τύραννοι…”

Λέγεται πως οι στίχοι προέρχονταν απευθείας από την προκήρυξη του δημάρχου. Στη συνέχεια, ο Ντελίλ πήρε το βιολί του κι άρχισε να δίνει ρυθμό στους στίχους του. Είχε, ωστόσο, επηρεαστεί από εμβατήριο ενός μελοδράματος που είχε ανέβει με επιτυχία το 1788, με τίτλο “Σαρζίν”, γι’ αυτό και ως προς το βασικό ρυθμό φαίνεται πως αποτελεί παραλλαγή.

Το πρωινό της 26ης Απριλίου, η “Μασσαλιώτιδα”  ήταν έτοιμη, με πέντε στροφές ποιήματος. Μόλις είχε ξημερώσει όταν ο Ντελίλ, έχοντας την “Μασσαλιώτιδα” έτοιμη, έτρεχε πίσω στο σπίτι του δημάρχου, για να την παρουσιάσει.

Πώς ονομάστηκε Μασσαλιώτιδα

Λίγες μέρες αργότερα, ο θούριος του Ντελίλ δημοσιεύτηκε στο Στρασβούργο με τίτλο “Πολεμικό άσμα της στρατιάς του Ρήνου”. Μέσω των εφημερίδων του Στρασβούργου, ο θούριος έφτασε στη Μασσαλία κι έπεσε στα χέρια του αρχιμουσουργού του τάγματος των Εθελοντών της πόλης, ο οποίος το υιοθέτησε ως ύμνο του αποσπάσματός του.

Οι Μασσαλιώτες εθελοντές το δέχθηκαν κι έμαθαν να το τραγουδούν από όλες τις περιοχές της Γαλλίας από όπου περνούσαν. Το “πολεμικό άσμα της στρατιάς του Ρήνου” έγινε γνωστό ως “Μασσαλιώτιδα” κι έτσι έγινε γνωστό στο Παρίσι από τους εθελοντές της Μασσαλίας, σε μια πορεία τους κατά τις 10 Αυγούστου 1792.

Κάτι που πρέπει να αναφερθεί είναι πως τόσο ο δημιουργός του, λοχαγός Ντελίλ όσο και ο Δήμαρχος του Στρασβούργου ήταν βασιλικοί. Τα γεγονότα που ακολούθησαν, με την πτώση της βασιλείας (10 Αυγούστου 1792) και την επικράτηση της πρώτης κομμούνας στη Γαλλία, απομάκρυναν από το στρατό τον Ντελίλ, ο οποίος μάλιστα ουδέποτε έγραψε άλλη ποίηση με απήχηση γράφοντας θεατρικά έργα άνευ επιτυχίας.

Ο Ντελίλ έζησε στην αφάνεια και στη φτώχεια, γράφοντας άρθρα σε εφημερίδες. Μια σύνταξη τού απονεμήθηκε μετά το 1830 από τον Βασιλιά της Γαλλίας Λουδοβίκο Φίλιππο, η οποία αρκούσε μόνο για φαγητό. Πέθανε στις 26 Ιουνίου 1836, χωρίς να ασχοληθεί κανείς μαζί του.

Αναγνώριση μετά θάνατον

Μετά τον θάνατό του αναγνώρισαν το έργο του, έστησαν ανδριάντες στη γενέτειρά του και στον τόπο όπου πέθανε. Στις 14 Ιουλίου 1915 μεταφέρθηκαν τα οστά του στο Πάνθεον των Παρισίων θεωρώντας τον ως τον μεγαλύτερο πρεσβευτή της γαλλικής επανάστασης, τον Λοχαγό εκείνον που μέχρι το τέλος της ζωής του είχε παραμείνει βασιλικός.

Η “Μασσαλιώτιδα” εξέφραζε την ιδέα κατά της τυραννίας και της δεσποτείας, όμως οι στίχοι της δε στρέφονταν κατά της γαλλικής βασιλείας, αλλά κατά ξένων. Η “Μασσαλιώτιδα” έγινε κτήμα όλου του ελεύθερου κόσμου ηλεκτρίζοντας τα πλήθη που τη τραγουδούσαν. Όμως ήταν υπόθεση εσωτερικά των Γάλλων. Έξω από την Γαλλία οι άλλοι λαοί δεν την γνώριζαν.

Η επιρροή που άσκησε στην Ελλάδα

Στην Ελλάδα η Μασσαλιώτιδα έφτασε πρώτα στα Επτάνησα, με την άφιξη της στρατιάς του Ναπολέοντα (1801). Λέγεται πως ο Ρήγας Φεραίος την είχε γνωρίσει προηγούμενα έχοντας δανειστεί ιδέες και λόγια “Ως πότε παλληκάρια” (1797).

Πάνω στη Μασσαλιώτιδα υπάρχει ολόκληρη θεωρία για την επιρροή που άσκησε, όχι μόνο επί του Ρήγα Βελεστινλή, αλλά και επί του Αδαμάντιου Κοραή, επί των Ζακυνθίων ποιητών (Δανελάκη, Σολωμού κ.α.), ακόμα και επί του λαϊκού ποιητού της ελληνικής επανάστασης Παναγιώτη Κάλλη, γνωστού και ως “Τσοπανάκου”.

Η “Μασσαλιώτιδα” ήταν γνωστή στην Ελλάδα ως επαναστατικός θούριος και πολεμικό εμβατήριο.

Λουδοβίκος Φιώ ”Η Μασσαλιώτιδα” (Αρχείο Στέφανου Μίλεση)

Η Ελλάδα χαιρετίζει το νέο εθνικό ύμνο της Γαλλίας

Ύστερα από πολλές περιπέτειες, από πολεμικό εμβατήριο καθιερώθηκε το 1789 ως επίσημος ύμνος της Γαλλίας. Η Ελλάδα είχε την τύχη να συγκαταλέγεται ανάμεσα στις πρώτες χώρες που παίχτηκε η “Μασσαλιώτιδα”, με την ιδιότητα του εθνικού ύμνου της Γαλλίας κι όχι ως θούριος, όπως ήταν μέχρι τότε γνωστός.

Αυτό το βεβαιώνει ένας Γάλλος πολιτικός και ιατρός μελετητής εκείνης της περιόδου, ο Λουδοβίκος Φιώ (1847-1936) (Louis FIAUX). Στο βιβλίο του με τίτλο “Η Μασσαλιώτιδα: η ιστορία της στην ιστορία των Γάλλων από το 1792” (σελ. 265) καταγράφει το εξής:

“Η Ελλάς τον Μάιο του 1880 είναι μια από τις πρώτες φιλικές χώρες η οποία χαιρέτισε την Μασσαλιώτιδα ως εθνικό ύμνο της Γαλλίας. Ο πλοίαρχος του γαλλικού εμπορικού πλοίου ΙΩΛΚΟΣ ενώ εισερχόταν στο λιμάνι του Πειραιά χαιρέτισε με τη σημαία του τα θωρηκτά ελληνικής μοίρας που ήταν παρατεταγμένα εντός του λιμένος αποδίδοντας τιμές. Από τα καταστρώματα δύο εξ αυτών ακουγόταν ο νέος εθνικός ύμνος της Γαλλίας που ήταν η “Μασσαλιώτιδα”!

Αξίζει να αναφερθεί πως η Φιλαρμονική του Πολεμικού μας Ναυτικού είχε ιδρυθεί ένα μόλις έτος νωρίτερα (Απρίλιο 1879), αποτελούμενη από 35 μουσικούς που είχαν ως έδρα τους το πλοίο ΕΛΛΑΣ.

Τον Οκτώβριο του ίδιου έτους (1879), είχε αφιχθεί στον Πειραιά και το εύδρομο ΝΑΥΑΡΧΟΣ ΜΙΑΟΥΛΗΣ, επί του οποίου επίσης είχε συγκροτηθεί και δεύτερη φιλαρμονική. Έτσι, συνυπήρχαν δύο μουσικές του Πολεμικού Ναυτικού σε δύο διαφορετικά πλοία, γεγονός που επιβεβαιώνεται και από την καταγραφή του Γάλλου Φως που τονίζει πως “από τα καταστρώματα δύο διαφορετικών πολεμικών πλοίων ακουγόταν ο νέος εθνικός ύμνος της Γαλλίας”.

Κατόπιν αυτού, αποτελεί σημαντικό ιστορικό γεγονός πως η Φιλαρμονική του Πολεμικού μας Ναυτικού υπήρξε από τις πρώτες (αν όχι η πρώτη) που επίσημα υποδέχθηκε γαλλικό πλοίο στον Πειραιά, παιανίζοντας την “Μασσαλιώτιδα” ως νέο εθνικό ύμνο της Γαλλίας.