Τι είναι το θερμικό στρες. Ποιες περιοχές της Ελλάδας βρίσκονται στο επίκεντρο. Οι επιπτώσεις στον άνθρωπο

Αντιμέτωποι με τον πρώτο καύσωνα του φετινού καλοκαιριού νιώθουμε κυριολεκτικά πως η ζέστη δεν είναι κάτι μονοδιάστατο, ούτε απλά ένας αριθμός στο θερμόμετρο και στο δελτίο καιρού. Οι υψηλές και πολύ υψηλές θερμοκρασίες και οι καύσωνες έχουν πολλές συνέπειες, με βασική τη θερμική καταπόνηση του ανθρώπινου σώματος. Τα τελευταία χρόνια αναπτύσσεται η προσπάθεια να μετρηθούν και να κατηγοριοποιηθούν οι συνθήκες του θερμικού στρες και να εξεταστεί η εξέλιξή τους στην πορεία της κλιματικής αλλαγής.

Πρόσφατη μελέτη ερευνητών του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών (ΕΕΑ) κατέδειξε πως η θερμική καταπόνηση στην Ελλάδα επιδεινώνεται και θα γίνει ακόμα πιο έντονη τις επόμενες δεκαετίες, λόγω κλιματικής αλλαγής και αυξημένων θερμοκρασιών. Συγκεκριμένα, οι μέρες με πολύ ισχυρή θερμική καταπόνηση τείνουν να αυξηθούν τις δεκαετίες 2030-2060 κατά 22-28 μέρες κατά μέσον όρο στην Ελλάδα ανά έτος, σε σχέση με την περίοδο 1991-2020.

Οι παράμετροι

«Για να υπολογίσουμε τη θερμική καταπόνηση που υφίσταται το ανθρώπινο σώμα εξετάζουμε και άλλες παραμέτρους, επιπλέον της θερμοκρασίας του αέρα, όπως η υγρασία, ο άνεμος και η ακτινοβολία, μαζί με την ανθρώπινη φυσιολογία. Χρησιμοποιήσαμε έναν διεθνώς αναγνωρισμένο δείκτη, τον UTCI, που ποσοτικοποιεί το θερμικό φορτίο ή το στρες, το οποίο βιώνει το ανθρώπινο σώμα στην προσπάθειά του να διατηρήσει τη θερμική ισορροπία με το περιβάλλον και ανταποκρίνεται πολύ καλά στις συνθήκες της Ελλάδας και της περιοχής μας», εξηγεί στην «Κ» η Κατερίνα Πανταβού, εκ των συντακτών της μελέτης και συνεργάτρια – ερευνήτρια του Αστεροσκοπείου, η οποία δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Science of the Total Environment (Κατερίνα Πανταβού, Kωνσταντίνος Λαγουβάρδος, Βασιλική Κοτρώνη, Πέτρος Κυριάκου, Γιώργος Κύρος).

Ο δείκτης UTCI έχει τέσσερις κατηγορίες για τη θερμική καταπόνηση: Μεταξύ 26 °C και 32 °C θεωρείται ότι προκαλείται «μέτρια» θερμικό στρες. Σε υψηλότερες τιμές, από 32 °C έως 38 °C, η καταπόνηση είναι «ισχυρή», ενώ μεταξύ 38 °C και 46 °C γίνεται «πολύ ισχυρή». Πάνω από τους 46 °C γίνεται «ακραία» και η κατάσταση χαρακτηρίζεται ως εξαιρετικά επικίνδυνη για την υγεία. Από 9 °C έως 26 °C δεν υπάρχει θερμική καταπόνηση. Ας σημειωθεί πως οι βαθμοί Κελσίου UTCI σχετίζονται με τους βαθμούς που μετράμε τη θερμοκρασία, αλλά ενσωματώνουν κι επιπλέον στοιχεία.

«Τα αυξημένα επίπεδα θερμικού στρες ενέχουν σημαντικούς κινδύνους για την ανθρώπινη υγεία, μειώνοντας την ικανότητα του οργανισμού να λειτουργεί αποτελεσματικά. Επιπλέον, η θερμική καταπόνηση επηρεάζει βαθιά την καθημερινή ζωή και τις συμπεριφορές καθώς τα άτομα προσπαθούν να προσαρμοστούν ή να μετριάσουν τις επιπτώσεις της», σημειώνεται στη μελέτη.

Οι εκπομπές αερίων

Τι προκύπτει από την έρευνα της ομάδας του meteo.gr; «Αναμένεται σημαντική επιβάρυνση του θερμικού στρες τις δεκαετίες 2030-2060 σε σχέση με την περίοδο αναφοράς 1991-2020», λέει στην «Κ» ο Κώστας Λαγουβάρδος, διευθυντής ερευνών στο Αστεροσκοπείο και επιστημονικά υπεύθυνος στο meteo.gr. Στη μελέτη εξετάστηκαν για το μέλλον δύο σενάρια εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, ένα μετριοπαθές (RCP 4,5) και ένα πιο απαισιόδοξο (RCP 8,5), τα οποία αντανακλούν διαφορετικές πορείες εξέλιξης των παγκόσμιων εκπομπών τις επόμενες δεκαετίες.

Μειώνει την ικανότητα του ανθρώπου να λειτουργεί αποτελεσματικά και επηρεάζει βαθιά την καθημερινή ζωή και τις συμπεριφορές, σημειώνεται στην έρευνα.

«Τα αποτελέσματα δείχνουν σαφή αύξηση της θερμικής καταπόνησης στην Ελλάδα. Συγκεκριμένα, η αύξηση της μέσης θερμοκρασίας UTCI την περίοδο 2031-2060 σε ολόκληρη τη χώρα σε σχέση με το 1991-2020 κυμαίνεται από 1 °C έως 1,5 °C στο σενάριο RCP 4,5 και από 1,4 °C έως 2 °C στο σενάριο RCP 8,5. Η μεγαλύτερη αύξηση αναμένεται στις βόρειες περιοχές, στις δυτικές ορεινές περιοχές της ηπειρωτικής Ελλάδας, καθώς και στα νησιά του Ιονίου και του ανατολικού Αιγαίου», αναφέρει ο κ. Λαγουβάρδος. Το καλοκαίρι ειδικά η αύξηση θα είναι 1,6 °C στο σενάριο RCP 4,5 και 2 °C στο RCP 8,5.

«Κατά συνέπεια θα έχουμε μεγάλη αύξηση των ημερών με ισχυρή και πολύ ισχυρή θερμική καταπόνηση, δηλαδή των ημερών που ο οργανισμός πιέζεται και στρεσάρεται. Συγκεκριμένα, την περίοδο 2030-2060 θα αυξηθούν οι μέρες με ισχυρή καταπόνηση από 6 έως 21 για το πιο αισιόδοξο σενάριο και από 7 έως 27 ημέρες για το πιο απαισιόδοξο», σημειώνει η κ. Πανταβού. «Οι μέρες με πολύ ισχυρή θερμική καταπόνηση αναμένεται να αυξηθούν μέχρι 22, σύμφωνα με το σενάριο RCP 4,5 και μέχρι 28, σύμφωνα με το RCP 8,5.

Η αύξηση αυτή είναι ιδιαίτερα αισθητή στη δυτική Ελλάδα και την Πελοπόννησο, καθώς και σε περιοχές της Θεσσαλίας και της Αττικής», συμπληρώνει. Εντονη, πάντως, άνοδο των ημερών με πολύ ισχυρή θερμική καταπόνηση καταγράφεται και στις πεδιάδες της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, στην Κεντρική Μακεδονία, στην Ηπειρο, στη Δυτική Ελλάδα και στην Κρήτη.

Η εικόνα αυτή δεν είναι κάτι που αφορά αφηρημένα τις επόμενες δεκαετίες. Είναι ήδη εδώ και κάνει αφόρητη τη ζωή μας, ειδικά στις μεγάλες πόλεις, ζορίζοντας τον οργανισμό μας και υποβαθμίζοντας την υγεία μας. «Σχετική μελέτη της ομάδας του meteo.gr κατέδειξε πως κατά τη διάρκεια του καύσωνα του 2023 (13-27 Ιουλίου) το ποσοστό των ωρών με τουλάχιστον ισχυρή θερμική καταπόνηση σε όλη την Ελλάδα ήταν 42,9% έναντι 21,6% στην περίοδο αναφοράς (1991-2020) και ήταν το μεγαλύτερο όλων των καυσώνων από το 1990 μέχρι τότε».

«Αντίστοιχα, οι ώρες με τουλάχιστον πολύ ισχυρή θερμική καταπόνηση έφτασαν το 22,2% έναντι 3,7% στην περίοδο αναφοράς», σημειώνει η κ. Πανταβού. Αυτό σημαίνει ότι κατά τη διάρκεια του καύσωνα σε Κεντρική Μακεδονία, Θεσσαλία, Ανατολική Στερεά Ελλάδα, Πελοπόννησο και Δυτική Ελλάδα, το 50%-55% των ωρών χαρακτηρίστηκε από συνθήκες με τουλάχιστον ισχυρή θερμική καταπόνηση! Σε αρκετές περιοχές συνθήκες πολύ ισχυρής θερμικής καταπόνησης ίσχυσαν για το 35%-45% της ημέρας. Ανάλογη κατάσταση καταγράφηκε και στον καύσωνα του 2021 (27/7-6/8).

Η προσαρμογή

Η ποιότητα ζωής υποβαθμίζεται πολύ από το θερμικό στρες, μετατρέποντας για πολλούς το καλοκαίρι σε πολύ δύσκολη κλιματικά περίοδο. Η αναμόρφωση των πόλεων και των δημόσιων χώρων, έτσι ώστε να μπορούν να «απορροφήσουν» την αυξημένη θερμότητα και οι ανθρώπινες συνθήκες εργασίας και κατοικίας έρχονται στο προσκήνιο στη νέα, πιο θερμή εποχή μας.

Αιτία θανάτου η υψηλή θερμοκρασία

Η αρνητική επίδραση των ολοένα και πιο υψηλών θερμοκρασιών του καλοκαιριού στη δημόσια υγεία, στη νοσηρότητα και στη θνησιμότητα έρχεται στην επιφάνεια συχνότερα μέσω ευρωπαϊκών ερευνών. Σύμφωνα με έρευνα του Joint Research Centre, του Κέντρου Ερευνών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ο αριθμός των κατοίκων στην ευρωπαϊκή ήπειρο που προβλέπεται ότι θα πεθάνουν από θερμοπληξία θα τριπλασιαστεί μέχρι το τέλος του αιώνα, εάν δεν παρθούν μέτρα. Σύμφωνα με την έρευνα, το 2022 καταγράφηκαν 43.729 θάνατοι στην Ε.Ε. από την υπερβολική ζέστη, ένας αριθμός ήδη σημαντικά αυξημένος σε σχέση με παλαιότερα.

Επίσης υπάρχει διεύρυνση των χωρών που πλήττονται, καθώς παλαιότερα παρόμοιες στατιστικές αφορούσαν μόνο τις χώρες της Νότιας Ευρώπης και ειδικά της Μεσογείου. Εάν δεν αντιστραφεί η πορεία υπερθέρμανσης του πλανήτη, το JRC υπολόγισε πως οι θάνατοι στην Ευρώπη από υψηλές θερμοκρασίες θα φθάσουν στους 128.800 νεκρούς κάθε χρόνο.

Οι υψηλές θερμοκρασίες, ειδικά οι συνθήκες ακραίας ζέστης κατά τη διάρκεια ενός καύσωνα, «πολιορκούν» τον ανθρώπινο οργανισμό προκαλώντας ισχυρή θερμική καταπόνηση. Πρόκειται για σοβαρή απειλή για την υγεία των ανθρώπων, κυρίως για όσους πάσχουν από καρδιολογικά προβλήματα.

Η Ελληνική Καρδιολογική Εταιρεία προειδοποιεί σταθερά τα τελευταία χρόνια τους καρδιοπαθείς έτσι ώστε να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί όταν επικρατεί καύσωνας. Μεταξύ των μέτρων συνιστάται η αποφυγή έκθεσης σε ήλιο και ζέστη, η παραμονή σε δροσερό περιβάλλον, η σωστή ενυδάτωση, η ελαφριά και ισορροπημένη διατροφή, η προσοχή στη χορήγηση φαρμάκων, η αποφυγή σωματικής καταπόνησης, η παρακολούθηση συμπτωμάτων και η έγκαιρη αντιμετώπισή τους, και βέβαια η τακτική επικοινωνία με γιατρό.

Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται για τους εργαζομένους σε συνθήκες καύσωνα.

Κατ’ αρχάς, με αποφυγή έκθεσης στον ήλιο και στη ζέστη για όσους εργάζονται σε υπαίθριους χώρους. Οι συγκεκριμένες οδηγίες που αφορούν εργαζομένους σε οικοδομές και δομικά έργα, μεταφορείς, διανομείς κ.λπ. πρέπει να τηρούνται απαρέγκλιτα. Είναι αξιοσημείωτο πως καταγράφονται τάσεις αύξησης των ατυχημάτων σε χώρους εργασίας σε συνθήκες καύσωνα. Αλλά και για όσους εργάζονται σε εσωτερικούς χώρους τα κτίρια πρέπει να έχουν σωστό κι επαρκή κλιματισμό και εξαερισμό.

Πηγή: ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ