Τα επτά δημοψηφίσματα στην Ελλάδα. Τα πέντε ήταν για τον βασιλιά και τα δύο τα έκανε η Χούντα για τον βασιλιά και την τροποποίηση του Συντάγματος

Η βασιλευομένη ή αβασίλευτη δημοκρατία ήταν το θέμα των πέντε από τα επτά δημοψηφίσματα που έχουν πραγματοποιηθεί από καταβολής του σύγχρονου ελληνικού κράτους, ενώ τα άλλα δύο που έγιναν κατά την περίοδο της δικτατορίας, είχαν αντικείμενο κυρίως την τροποποίηση του Συντάγματος.

Δημοψηφίσματα για τη μορφή του πολιτεύματος έγιναν το 1920, το 1924, το 1935, το 1946 και το 1974, ενώ είχαν μεσολαβήσει τα δύο δημοψηφίσματα της χούντας των συνταγματαρχών για το Σύνταγμα, το 1968 και το 1973 για το Σύνταγμα και τον βασιλιά.

Δημοψήφισμα 1920

Με το παλιό ημερολόγιο το δημοψήφισμα της κυβέρνησης Δ. Ράλλη έγινε στις 22 Νοεμβρίου και με το καινούργιο στις 5 Δεκεμβρίου 1920, με θέμα την επιστροφή του βασιλιά Κωνσταντίνου Α΄. Ο βασιλιάς επέστρεψε μετά το 98% υπέρ της σχετικής πρότασης, με δεδομένο ότι απείχαν από τη διαδικασία οι Φιλελεύθεροι του Ελευθέριου Βενιζέλου. Επίσης, η καταγγελία περί νοθείας αποδείχτηκε αρκετά βάσιμη, καθώς ο αριθμός των ψηφοφόρων που ανακοινώθηκε ήταν κατά 30% αυξημένος σε σχέση με τις εκλογές του προηγούμενου μήνα. Για να ίσχυε κάτι τέτοιο θα έπρεπε όλοι οι βενιζελικοί που αντιστοιχούσαν στο μισό εκλογικό σώμα, να είχαν ψηφίσει υπέρ του βασιλιά. Δύσκολο. Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος επέστρεψε στις 6 Δεκεμβρίου, γεγονός το οποίο έδωσε το πρόσχημα στις συμμαχικές δυνάμεις να αποσύρουν την υποστήριξή τους στην Ελλάδα και να στραφούν υπέρ του Κεμάλ, με συνέπεια τη Μικρασιατική καταστροφή.

Δημοψήφισμα 1935

Ως νόθο δημοψήφισμα έμεινε στην ιστορία η διαδικασία που έλαβε χώρα στις 3 Νοεμβρίου 1935 από τη δικτατορική κυβέρνηση του Γεώργιου Κονδύλη που είχε αναλάβει την εξουσία στις 10 Οκτωβρίου 1935. Σκοπός του ήταν να καταργήσει το πολίτευμα της αβασίλευτης δημοκρατίας. Απείχαν τα κόμματα που ήταν φιλικά προσκείμενα στον Βενιζέλο κι έτσι το καθεστώς άλλαξε. Οι ψήφοι που καταμετρήθηκαν ήταν κατά εκατοντάδες χιλιάδες περισσότεροι από τις ψήφους στις βουλευτικές εκλογές του 1932 και του 1936, ενώ μετά το δημοψήφισμα πολλοί βασιλόφρονες λέγεται πως περηφανεύονταν ότι είχαν ψηφίσει δύο και τρεις φορές.

Ο Γεώργιος Β΄ επέστρεψε στην Ελλάδα στις 25 Νοεμβρίου 1935 και απομάκρυνε τον Γεώργιο Κονδύλη. Χορήγησε αμνηστία και ανέθεσε την εντολή σχηματισμού κυβέρνηση στον καθηγητή του αστικού δικαίου Κ. Δεμερτζή που οδήγησαν στις εκλογές του 1936.

Δημοψήφισμα 1946

Η επάνοδος του βασιλιά Γεώργιου ήταν το ερώτημα του δημοψηφίσματος που διενήργησε την 1η Σεπτεμβρίου 1946 από την κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Τσαλδάρη, στην καρδιά του εμφυλίου. Ο βασιλιάς είχε φύγει από τη χώρα μαζί με την κυβέρνηση μετά τη γερμανική εισβολή τον Απρίλιο του 1941.

Το αποτέλεσμα ήταν 69% υπέρ της επανόδου του βασιλιά, 20% Λευκά ψηφοδέλτια και 11% υπέρ της αβασίλευτης Δημοκρατίας. Η αξιοπιστία του αποτελέσματος αμφισβητείται από πολλούς ιστορικούς και πολιτειολόγους.

Δημοψηφίσματα 1968

Το πρώτο από τα δύο δημοψηφίσματα που έκανε η χούντα έγινε την Κυριακή 29 Σεπτεμβρίου 1968, και το εκλογικό σώμα κλήθηκε να ψηφίσει «Ναι» ή «Όχι» σε ένα σχέδιο Συντάγματος. Προηγήθηκε εκστρατεία του καθεστώτος υπέρ του «Ναι», ενώ δεν είχαν δικαίωμα ψήφου οι πολιτικοί κρατούμενοι. Σε αυτό το κλίμα ψήφισε υπέρ το 92,21% όσων συμμετείχαν και κατά μόλις το 7,79%. Η αποχή ήταν στο 22,3%.

Δημοψηφίσματα 1973

Το δεύτερο δημοψήφισμα της χούντας έγινε την Κυριακή 29 Ιουλίου 1973 με αντικείμενα την έγκριση της τροποποίησης του Συντάγματος του 1968, την εκλογή του Γεώργιου Παπαδόπουλου ως προέδρου της Δημοκρατίας και του Οδυσσέα Αγγελή ως αντιπροέδρου και την έγκριση της κατάργησης της μοναρχίας που είχε αποφασίσει την 1η Ιουνίου ο δικτάτορας. Είχε προηγηθεί το κίνημα του Ναυτικού. Ψήφισε «Ναι» το 78,43% και «Όχι» το 21,57%.

Δημοψήφισμα 1974

Μετά την πτώση της δικτατορίας έγινε δημοψήφισμα στις 8 Δεκεμβρίου 1974 για να καθοριστεί η μορφή του πολιτεύματος μεταξύ βασιλευόμενης και αβασίλευτης δημοκρατίας, η οποία και προκρίθηκε με ποσοστό 69,2%. Η διεξαγωγή του δημοψηφίσματος κρίθηκε απαραίτητη με δεδομένο ότι το προηγούμενο δημοψήφισμα που είχε πραγματοποιήσει η δικτατορία τον Ιούλιο του 1973 και κατήργησε τη βασιλεία δεν είχε αναγνωριστεί από τα κόμματα, αλλά ούτε και τον Βασιλιά Κωνσταντίνο.

Ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής, στις 23 Νοεμβρίου 1974, ζήτησε από τα μέλη της Κοινοβουλευτικής Ομάδας της ΝΔ να κρατήσουν ουδέτερη στάση στο πολιτειακό ζήτημα.

Μετά την ψηφοφορία, ο Κωνσταντίνος απηύθυνε το ακόλουθο μήνυμα:

«Έλληνες και Ελληνίδες. Πιστός στη διακήρυξή μου, επαναλαμβάνω ότι προέχει η εθνική ενότητα χάριν της ομαλότητας, της προόδου και της ευημερίας της Χώρας και εύχομαι ολόψυχα οι εξελίξεις να δικαιώσουν το αποτέλεσμα που προέκυψε από τη χθεσινή ψηφοφορία».