Άγιοι με βράκα, φουστανέλα, φέσι ή κεφαλόδεσμο. Οι νεομάρτυρες της Τουρκοκρατίας που απεικονίζονται με παραδοσιακές φορεσιές

Η απεικόνιση των Αγίων στις εκκλησίες και τις φορητές εικόνες τούς παρουσιάζει συνήθως με τα ιερατικά τους άμφια ή με τη μεγαλοπρέπεια της αγιότητας. Ωστόσο, μια ξεχωριστή κατηγορία μαρτύρων της Ορθόδοξης πίστης, οι νεομάρτυρες της Τουρκοκρατίας, απεικονίζονται διαφορετικά.

Με την παραδοσιακή φορεσιά του τόπου τους, τη βράκα, τη φουστανέλα, το φέσι ή τον κεφαλόδεσμο.

Οι νεομάρτυρες είναι χριστιανοί που αρνήθηκαν να αλλαξοπιστήσουν κατά τη διάρκεια της οθωμανικής κυριαρχίας και θυσιάστηκαν για την πίστη τους.

Ο όρος «νεομάρτυρας» δεν υποδηλώνει υποτίμηση σε σχέση με τους πρώτους μάρτυρες του Χριστιανισμού, αλλά χρησιμοποιείται αποκλειστικά για χρονολογικούς λόγους, προσδιορίζοντας τους μάρτυρες μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης, το 1453.

Ανάλογα με την καταγωγή τους, οι νεομάρτυρες απεικονίζονται με τις τοπικές ενδυμασίες που φορούσαν στη ζωή τους, προσδίδοντας στις αγιογραφίες μια σπάνια εθνογραφική και πολιτισμική αξία. Στο αφιέρωμα που ακολουθεί, παρουσιάζονται πέντε χαρακτηριστικές μορφές Αγίων νεομαρτύρων της Τουρκοκρατίας.

1. Άγιος Νεομάρτυς Μανουήλ ο Σφακιανός

Ο Άγιος Μανουήλ καταγόταν από τα Σφακιά της Κρήτης και γεννήθηκε στο δεύτερο μισό του 18ου αιώνα. Σε παιδική ηλικία, οι Τούρκοι τον απήγαγαν, του έκαναν με τη βία περιτομή και τον εξισλάμισαν παρά τη θέλησή του. Τον ανάγκασαν να προσεύχεται στα τζαμιά και να παίρνει μέρος σε άλλα μουσουλμανικά δρώμενα. Επιπλέον, θαύμαζαν την ανδρεία του και τον προόριζαν να αναλάβει ηγετικά αξιώματα.

Παρόλα αυτά, ο Μανουήλ δεν μπόρεσε να αντέξει την κατάσταση. Μπήκε κρυφά σε καράβι και δραπέτευσε στη Μύκονο, όπου εξομολογήθηκε και επέστρεψε στην Ορθοδοξία. Παντρεύτηκε και απέκτησε έξι παιδιά, αλλά έζησε μόνος με αυτά, όταν ανακάλυψε τη μοιχεία της γυναίκας του.

Αργότερα, εργαζόμενος ως ναύτης, συνελήφθη από Τούρκους. Τον πρόδωσε ο μπατζανάκης του, καθώς τον απειλούσε να επανασυνδεθεί με τη γυναίκα του. Ο Μανουήλ δεν ήθελε κι έτσι, τον κατηγόρησε για αποστασία από το Ισλάμ. Ομολόγησε με θάρρος την πίστη του στον Χριστό και βασανίστηκε σκληρά.

Καταδικάστηκε σε αποκεφαλισμό. Όταν ο δήμιος πήρε το σπαθί για να τον εκτελέσει ένιωσε μια ανεξήγητη δειλία, που τον εμπόδισε. Πέταξε το σπαθί και έφυγε χωρίς να πει τίποτα. Όλοι σάστισαν και ο Μανουήλ έμεινε ατάραχος. Το έργο τελικά ανέλαβε κάποιος αξιωματούχος, φανατικός μουσουλμάνος.

Εκτελέστηκε στη Χίο στις 15 Μαρτίου 1792 -μέρα που μνημονεύεται από την εκκλησία-, αναφωνώντας “Δόξα σοι ο Θεός”. Το σώμα του ρίχτηκε στη θάλασσα για να μη το τιμήσουν οι Χριστιανοί.

2. Άγιος Νεομάρτυς Θεόφιλος εκ Ζακύνθου

Γεννήθηκε στη Ζάκυνθο το 1615. Από μικρός μεγάλωσε με πίστη στον Χριστό και αγάπη για την Ορθοδοξία. Έγινε ναυτικός και σε ένα ταξίδι του έφτασε στη Χίο. Εκεί, έπειτα από διαφωνία με τον καπετάνιο, αρνήθηκε να εργαστεί για έναν Τούρκο, ο οποίος, εξοργισμένος, τον συκοφάντησε ότι είχε γίνει μουσουλμάνος. Ήταν συνήθης πρακτική τους για να τιμωρήσουν τους υπόδουλους ορθοδόξους Έλληνες.

Ο Θεόφιλος οδηγήθηκε στον τούρκο δικαστή με ψευδομάρτυρες, ο οποίος του ζήτησε να εξισλαμιστεί. “Εγώ δεν αρνούμαι το Χριστό μου. Ποτέ δε θα τον αρνηθώ. Αυτόν πιστεύω, Αυτόν ομολογώ για Θεό αληθινό”, είχε πει.

Τον υπέβαλαν με τη βία σε περιτομή, για να τον κάνουν μουσουλμάνο χωρίς τη θέλησή του και σχεδίαζαν να τον στείλουν στον σουλτάνο. Ο Θεόφιλος το έσκασε, αλλά συνελήφθη ξανά. Δήλωσε πως παραμένει χριστιανός και καταδικάστηκε να καεί ζωντανός. Τον διαπόμπευσαν και τον οδήγησαν στον τόπο εκτέλεσης. Ο ίδιος προσευχήθηκε, έκανε τον σταυρό του και μπήκε μόνος του στη φωτιά, μαρτυρώντας για την πίστη του το 1635, σε ηλικία μόλις 18 ετών.

Η Εκκλησία τιμά τη μνήμη του στις 24 Ιουλίου.

3. Ο Άγιος Νεομάρτυς Κωνσταντίνος ο Υδραίος

Γεννήθηκε στην Ύδρα από ευσεβείς γονείς, τον Μιχαλάκη και τη Μαρίνα. Σε νεαρή ηλικία βρέθηκε στη Ρόδο, όπου γνώρισε τον πασά Χασάν, πρώην χριστιανό, ο οποίος εξισλαμίστηκε. Υπό την επιρροή του, ο Κωνσταντίνος αρνήθηκε τον Χριστό, έγινε μουσουλμάνος και ονομάστηκε Χασάν. Για τρία χρόνια έζησε ως εξωμότης, όμως η απόρριψη της μητέρας του και η τύψη της συνείδησής του, τον οδήγησαν σε μετάνοια.

Αναζήτησε πνευματικό, εξομολογήθηκε και αποφάσισε να αφιερωθεί ολοκληρωτικά στον Χριστό. Με την καθοδήγηση του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε’ και μοναχών του Αγίου Όρους, ασκήθηκε πνευματικά στη Μονή Ιβήρων. Επέστρεψε στη Ρόδο, παρουσιάστηκε στον πασά και ομολόγησε δημόσια τον Χριστό. Παρά τα βασανιστήρια, την πείνα και τις απειλές, δεν αλλαξοπίστησε.

Θαυμαστά γεγονότα τον συνόδευαν ακόμη και μέσα στη φυλακή, όπως η θεραπεία των πληγών του από τον ίδιο τον Χριστό και το ουράνιο φως που εμφανίστηκε μπροστά σε Τούρκους και χριστιανούς. Τελικά, ο πασάς, αδυνατώντας να τον μεταστρέψει, τον στραγγάλισε μέσα στη φυλακή. Η μητέρα του, περήφανη για τη θυσία του, μετέφερε τα λείψανά του στην Ύδρα.

Η Εκκλησία τιμά τη μνήμη του στις 14 Νοεμβρίου.

4. Αγία Νεομάρτυς Λυγερή η Χιοπολίτης

Η Αγία Λυγερή γεννήθηκε γύρω στο 1804 στο χωριό Ανάβατος της Χίου, σε μια εποχή σκληρής οθωμανικής καταπίεσης. Μεγάλωσε σε ευλαβές περιβάλλον, διαπαιδαγωγημένη με βαθιά πίστη, αρετή και σεμνότητα. Ήταν γνωστή όχι μόνο για την πνευματική της καθαρότητα, αλλά και για την εντυπωσιακή ομορφιά της.

Το 1822, λίγο μετά τη σφαγή της Χίου, κάποιος πασάς είδε τη Λυγερή και θέλησε να την κάνει ερωμένη του. Της πρόσφερε πλούτη και τιμές, αλλά εκείνη αρνήθηκε , προτιμώντας να παραμείνει πιστή στο Χριστό.

Αφού απέτυχαν οι πιέσεις και οι υποσχέσεις, ο πασάς αποφάσισε να την αρπάξει την ημέρα της εορτής του “Χώναις θαύματος”. Οι στρατιώτες του την συνέλαβαν με τη βία ενώ εκείνη προσευχόταν και αντιστεκόταν. Καθ’ οδόν, έπιασε σφιχτά έναν κορμό αγριοβερυκοκιάς και δήλωσε πως προτιμά να πεθάνει παρά να αρνηθεί τον Χριστό.

Τότε, ένας σκλάβος την αποκεφάλισε. Η μητέρα της, με δάκρυα,, μάζεψε το αίμα της κόρης της και έκανε τρεις σταυρούς στα βράχια – ο ένας φαίνεται μέχρι σήμερα. Το σημείο του μαρτυρίου έγινε τόπος προσκυνήματος και η μνήμη της τιμάται στις 6 Σεπτεμβρίου.

5. Άγιος Νεομάρτυρας Γεώργιος ο εξ Ιωαννίνων (Φουστανελάς)

Ο Άγιος Γεώργιος γεννήθηκε στο χωριό Τζούρφλι των Γρεβενών, από φτωχούς γονείς, τον Κώστα και τη Βασίλω. Έμεινε ορφανός σε ηλικία μόλις οκτώ ετών και μεγάλωσε υπό την προστασία των μεγαλύτερων αδελφών του. Σε ηλικία 20 ετών, εντάχθηκε σε σώμα ανταρτών, αποκτώντας πολεμική εμπειρία, και αργότερα προσλήφθηκε ως ιπποκόμος του μουσουλμάνου αξιωματικού Χατζή Αβδουλά.

Επειδή στον στρατό τον φώναζαν “Χασάν”, οι μουσουλμάνοι νόμιζαν πως ήταν ένας από αυτούς. Όταν όμως αρραβωνιάστηκε τη χριστιανή Ελένη, αποκάλυψε την ταυτότητά του λέγοντας ξεκάθαρα: «Χριστιανός είμαι και χριστιανή θα λάβω για γυναίκα». Αφού διαπιστώθηκε πως δεν είχε ποτέ εξισλαμιστεί, του επετράπη ο γάμος, αλλά διατάχθηκε να εγκαταλείψει τα Ιωάννινα για να αποφευχθούν εντάσεις.

Μετά τον γάμο του, ο Γεώργιος μετακινήθηκε στα Φιλιατρά, όπου εργάστηκε για λίγο ως ιπποκόμος. Όταν γεννήθηκε το παιδί του, γύρισε στα Ιωάννινα για να παρευρεθεί στη βάπτιση, παρά τον κίνδυνο που γνώριζε. Το παιδί βαπτίστηκε Ιωάννης.

Σύντομα όμως, η επιστροφή του έφτασε στα αυτιά των Μουσουλμάνων, οι οποίοι τον κατηγόρησαν δημόσια και τον προσέβαλαν, απαιτώντας να διαλέξει: ή Χριστιανός ή Μουσουλμάνος. Συνελήφθη και οδηγήθηκε στον δικαστή. Παρά τις πιέσεις να αρνηθεί τον Χριστό για να σωθεί, εκείνος έμεινε σταθερός στην πίστη του.

Υπέστη βασανιστήρια και τελικά καταδικάστηκε σε θάνατο. Το 1838, ανήμερα της εορτής του Αγίου Αντωνίου, απαγχονίστηκε. Οι τελευταίες του λέξεις ήταν: “Αδελφοί συγχωράτε με και ο Θεός να σας συγχωρήσει”

Ήταν 30 ετών. Η Εκκλησία τιμά τη μνήμη του στις 17 Ιανουαρίου.