Ποια είναι η Χρυσή Πύλη στην Κωνσταντινούπολη που συνδέεται με το θρύλο του “Μαρμαρωμένου Βασιλιά”;

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Η Χρυσή Πύλη («Χρυσεία Πύλη») βρίσκεται στο νοτιότερο σημείο των Θεοδοσιανών τειχών της Κωνσταντινούπολης και ήταν η κύρια είσοδος από τη Θράκη. Εκεί τελείωνε η Εγνατία Οδός και ξεκινούσε η Μέση Οδός, ο κεντρικός δρόμος της Κωνσταντινούπολης. Η Χρυσή Πύλη χρησιμοποιούνταν από τους Βυζαντινούς Αυτοκράτορες για τους θριάμβους, όταν επέστρεφαν νικητές στη Βασιλεύουσα.

Η τελευταία θριαμβευτική είσοδος ενός αυτοκράτορα ήταν του Μιχαήλ Η΄  Παλαιολόγου, στις 15 Αυγούστου 1261, μετά την ανακατάληψή της Πόλης από τους Φράγκους. Η σοβαρή παρακμή της αυτοκρατορίας που ακολούθησε, είχε σαν αποτέλεσμα η Χρυσή Πύλη να περιτειχιστεί και να μετατραπεί σε φρούριο. Μετά την Άλωση της Πόλης, το 1453, η πύλη συνδέθηκε με το θρύλο του «Μαρμαρωμένου Βασιλιά»

Θεοδόσιος Α’ ή Β’;

Δεν γνωρίζουμε με ασφάλεια πότε ανεγέρθηκε η Χρυσή Πύλη. Οι παλαιότεροι μελετητές θεωρούσαν ότι έγινε επί βασιλείας Θεοδοσίου Α’, στα τέλη του 4^ου αιώνα μ.Χ. Όμως, οι περισσότεροι σύγχρονοι μελετητές πιστεύουν ότι ανεγέρθηκε από τον εγγονό του, Θεοδόσιο Β’, μετά το 427 μ.Χ.

Αυτό σημαίνει ότι η πύλη ίσως κατασκευάστηκε ως μέρος των Θεοδοσιανών τειχών της Κωνσταντινούπολης.

Η Χρυσή Πύλη έχει τη μορφή ρωμαϊκής θριαμβευτικής αψίδας με τρεις τοξωτές πύλες, από τις οποίες η μεσαία είναι η μεγαλύτερη. Το πλάτος της είναι 66 μέτρα, ενώ το ύψος της κεντρικής πύλης 19,4 μέτρα, δηλαδή όσο ένα σύγχρονο εξαώροφο κτίριο! Φαίνεται ότι πήρε το όνομά της από τις επίχρυσες πόρτες που διέθετε.

Ενώ η Κωνσταντινούπολη παράκμαζε από τον 14^ο αιώνα και εξής, η Χρυσή Πύλη αποκτούσε όλο και μεγαλύτερη σημασία για την προστασία της.

Ο Ιωάννης ΣΤ’ Καντακουζηνός (1347–1354) αναγνώρισε τη στρατιωτική σημασία της και επισκεύασε τους μαρμάρινους πύργους. Το 1389-90, ο Ιωάννης Ε’ ισχυροποίησε το φρούριο της Χρυσής Πύλης, ανεγείροντας δύο πύργους και επεκτείνοντας ένα τείχος περίπου 350 μέτρα μέχρι τα θαλάσσια τείχη. Ο περίβολος της Χρυσής Πύλης έγινε ένα ασφαλές καταφύγιο μέσα στην Κωνσταντινούπολη.

Μάλιστα, ο ίδιος ο Ιωάννης Ε’ το χρησιμοποίησε πρώτος, αφού αναγκάστηκε να καταφύγει εκεί, εξαιτίας ενός πραξικοπήματος με επικεφαλής τον εγγονό του, Ιωάννη Ζ΄. Το φρούριο άντεξε με επιτυχία στην επακόλουθη πολιορκία του εγγονού, που διήρκεσε αρκετούς μήνες.

Λίγο καιρό αργότερα, το 1391, ο Οθωμανός Σουλτάνος Βαγιαζίτ Α’ ανάγκασε τον Ιωάννης Ε’ να ισοπεδώσει το φρούριο της Χρυσής Πύλης, απειλώντας να τυφλώσει τον γιο του Μανουήλ, τον οποίο κρατούσε αιχμάλωτο. Ο Ιωάννης Η΄ Παλαιολόγος προσπάθησε να το ξαναχτίσει το 1434, αλλά οι απειλές του Σουλτάνου Μουράτ Β΄ τον σταμάτησαν.

“Μαρμαρωμένος Βασιλιάς”

Σύμφωνα με ένα θρύλο που σχετίζεται με την Άλωση της Κωνσταντινούπολης, όταν οι Τούρκοι μπήκαν στην πόλη, ένας άγγελος έσωσε τον Κωνσταντίνο ΙΑ’ Παλαιολόγο λίγο πριν σκοτωθεί στη μάχη. Τον μετέτρεψε σε μάρμαρο και τον τοποθέτησε σε μια μυστική υπόγεια σπηλιά κοντά ή κάτω από τη Χρυσή Πύλη.

Πρόκειται για τον θρύλο του «Μαρμαρωμένου Βασιλιά».

Όταν ο Θεός θελήσει η Κωνσταντινούπολη να γίνει και πάλι ελληνική, θα ακουστεί σε όλη τη Γη το μουγκρητό ενός μεγάλου βοδιού. Τότε ο άγγελος θα κατέβει από τον ουρανό, θα αναστήσει τον Κωνσταντίνο, θα του δώσει πίσω το σπαθί που χρησιμοποίησε στην τελική μάχη. Στη συνέχεια, θα βγει στην πόλη του και θα διώξει τους Τούρκους μέχρι την «Κόκκινη Μηλιά», τη θρυλική τους πατρίδα.

Σύμφωνα με τον θρύλο, οι Τούρκοι αργότερα τείχισαν τη Χρυσή Πύλη, ως προφύλαξη κατά της έγερσης του Κωνσταντίνου. Βέβαια, όπως είδαμε, ήδη από την εποχή των Παλαιολόγων, αν όχι νωρίτερα, η πύλη είχε ήδη τειχιστεί.

Το 1625, ο Θωμάς Ρο, ένας Άγγλος διπλωμάτης, ζήτησε άδεια από τους Οθωμανούς να αφαιρέσει τα αρχαία ανάγλυφα από την κλειστή Χρυσή Πύλη και να τα στείλει στον φίλο του, Τζορτζ Βίλιερς, 1ο Δούκα του Μπάκιγχαμ, ο οποίος ήταν συλλέκτης αρχαιοτήτων. Το αίτημα του Ρο απορρίφθηκε.

Ο Άγγλος διπλωμάτης επισήμανε ότι οι Τούρκοι είχαν κάποιο είδος δεισιδαιμονικής φοβίας για την Χρυσή Πύλη, και πίστευαν ότι τα γλυπτά ήταν «μαγευμένα»….αν καταστρέφονταν ή αφαιρούνταν, θα συνέβαινε μια “μεγάλη αλλαγή” στην Πόλη.

Το οικοδόμημα είναι χτισμένο με μεγάλα τετραγωνισμένα κομμάτια γυαλισμένου λευκού μαρμάρου που δεν έχουν συνδετικό υλικό μεταξύ τους. Η πύλη πλαισιώνεται από μεγάλους τετράγωνους πύργους που σχηματίζουν τον 9ο και 10ο πύργο του εσωτερικού Θεοδοσιανού τείχους.

Η κατασκευή ήταν πλούσια διακοσμημένη, με πολλά αγάλματα και ανάγλυφα. Το πιο εντυπωσιακό ήταν ένα χάλκινο γλυπτό σύμπλεγμα στην κορυφή της Χρυσής Πύλης, που έδειχνε τον Θεοδόσιο Α’ μέσα σε τέθριππο με ελέφαντες. Το γλυπτό αυτό γκρεμίστηκε από στο μεγάλο σεισμό της Κωνσταντινούπολης το 740 και δεν αποκαταστάθηκε. Στην κορυφή της εξωτερικής πύλης υπήρχαν επίσης δύο αγάλματα της Νίκης που κρατούσε ένα στέμμα στα χέρια.

Η κύρια –κεντρική- πύλη καλυπτόταν από έναν εξωτερικό τοίχο, που το διαπερνούσε μία μικρότερη πύλη, και από τον 9^ο ή τον 10^ο αιώνα πλαισιωνόταν από αρχαία μαρμάρινα ανάγλυφα σε δεύτερη χρήση. Σύμφωνα με περιγραφές περιηγητών του 17ου αιώνα, είχαν μυθολογικές σκηνές, όπως τους Άθλους του Ηρακλή. Έχουν διασωθεί μόνο μερικά θραύσματά τους, τα οποία σήμερα εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Κωνσταντινούπολης.

Ισχυρό φρούριο

Παρά τον τελετουργικό της ρόλο, η Χρυσή Πύλη χρησιμοποιούνταν καθημερινά για την κυκλοφορία μεταξύ Κωνσταντινούπολης και Θράκης. Επιπλέον, ήταν μια από τις ισχυρότερες θέσεις κατά μήκος των τειχών. Η προσθήκη εγκάρσιων τειχών στον περίβολο της Χρυσής Πύλης, μεταξύ του εσωτερικού και του εξωτερικού τείχους, σχημάτισαν ένα ξεχωριστό  φρούριο που άντεξε αρκετές επιθέσεις κατά τη διάρκεια διαφόρων πολιορκιών.

Δείτε εδώ μία ωραία αναπαράσταση της Χρυσής Πύλης: