Πτολεμαίος ΣΤ΄. Ο έλληνας βασιλιάς της Αιγύπτου, που παντρεύτηκε την αδερφή του και πολέμησε τον αδερφό του

Ο Πτολεμαίος Στ’ Φιλομήτωρ υπήρξε Έλληνας βασιλιάς της Αιγύπτου κατά τη δυναστεία των Πτολεμαίων, την ελληνιστική βασιλική οικογένεια που κυβέρνησε την Αίγυπτο μετά τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Συχνά θεωρείται ο τελευταίος βασιλιάς της αρχαίας Αιγύπτου, όσο ήταν ακόμα σημαντική δύναμη.

Ήταν ο μεγαλύτερος γιος του βασιλιά Πτολεμαίου Ε’ και της βασίλισσας Κλεοπάτρας Α’. Ανήλθε στο θρόνο σε ηλικία έξι ετών, όταν πέθανε ο πατέρας του το 180 π.Χ. Παρόμοιες καταστάσεις στο παρελθόν είχαν οδηγήσει σε πολιτική αναταραχή, αλλά αυτή τη φορά τα πράγματα εξελίχθηκαν διαφορετικά.

Την εξουσία ανέλαβε η μητέρα του, η οποία είχε καταγωγή από τους Σελευκίδες που δεν είναι ιδιαίτερα αγαπητοί στην Αίγυπτο. Παρ’ όλα αυτά, η ηγεσία της ήταν ήρεμη, συγκριτικά με άλλες περιόδους. Προτίμησε να έχει καλές σχέσεις με τη Ρώμη, η οποία ήταν ανερχόμενη δύναμη, ενώ δεν ακολούθησε το σχέδιο του συζύγου της ως προς την επίθεση εναντίον της Συρίας. Η Κλεοπάτρα έχασε τη ζωή της πρόωρα, όπως ο Πτολεμαίος Ε, το 176 π.Χ. Αποτέλεσμα ήταν ο θρόνος να μείνει και πάλι κενός.

Τότε χρίστηκαν ως αντιβασιλείς δύο αυλικοί, οι Ευλαίος και Λεναίος, καθώς ο Πτολεμαίος ΣΤ΄ ήταν 15 ετών. Οι δυο τους θεώρησαν σωστό να διοργανώσουν νωρίτερα από το προκαθορισμένο την τελετή ενηλικίωσής του, έτσι ώστε να αποφύγουν την παρέμβαση των Ρωμαίων.

Το 172 π.Χ., ενώ ήταν 16 ετών, είχε παντρευτεί τη μικρότερη αδελφή του, την Κλεοπάτρα Β΄. Το βασιλικό ζεύγος λατρευόταν πλέον ως «Θεοί Φιλομήτορες», προς τιμήν της μητέρας τους που βασίλεψε στη θέση τους.

Ο Συριακός Πόλεμος

Το 173 π.Χ., κατά τη στέψη του νεαρού Πτολεμαίου ΣΤ΄, η Ρώμη ανανέωσε τη φιλία της με την Αίγυπτο. Παράλληλα, οι σχέσεις της Αιγύπτου με τους Σελευκίδες δεν ήταν καλές. Οι δύο αντιβασιλείς αποφάσισαν να επιτεθούν στη Συρία. Ο βασιλιάς της, και θείος του Πτολεμαίου, Αντίοχος Δ΄ Επιφανής, ξεκίνησε πρώτος τον πόλεμο, καθώς του έδωσαν έναυσμα οι προετοιμασίες των Αιγυπτίων. Μάλιστα, αιχμαλώτισε τον ανιψιό του.

Όσο ο Αντίοχος Δ΄ είχε εισβάλει στην Αίγυπτο και κρατούσε αιχμάλωτο τον Πτολεμαίο ΣΤ΄ στη Μέμφιδα, στην Αλεξάνδρεια ξέσπασε εξέγερση. Ο κόσμος είχε αγανακτήσει με τις λεηλασίες που έκανε ο στρατός της Συρίας. Έτσι, οι Αλεξανδρινοί καθαίρεσαν τους δύο αυλικούς, οι οποίοι προκάλεσαν την κρίση, και ανακήρυξαν νέους ηγέτες τη βασίλισσα Κλεοπάτρα Β΄ και τον αδελφό της, Πτολεμαίο Η΄.

Η Αλεξάνδρεια ετοίμασε την άμυνά της, για να μην πέσει στον Αντίοχο, και έστειλε Έλληνες πρέσβεις να διαπραγματευτούν μαζί του. Ο Αντίοχος δεν ήθελε να πολεμήσει και αποχώρησε το 169 π.Χ. Στο μεταξύ, ο Πτολεμαίος ΣΤ΄ ήταν βασιλιάς στη Μέμφιδα, ενώ ο Πτολεμαίος Η΄ κυβερνούσε από την Αλεξάνδρεια.

Το 169–168 π.Χ., τα δύο αδέλφια τα βρήκαν και αποφάσισαν να κυβερνήσουν μαζί, με τη βοήθεια της αδελφής τους, Κλεοπάτρας. Αυτό ανησύχησε τον Αντίοχο Δ’. Εισέβαλε πάλι στην Αίγυπτο, κατέλαβε την Κύπρο και έφτασε ως την Αλεξάνδρεια χωρίς να βρει αντίσταση. Όμως, αυτή τη φορά, επενέβησαν οι Ρωμαίοι, οι οποίοι μόλις είχαν νικήσει τον βασιλιά της Μακεδονίας. Οι Ρωμαίοι ανάγκασαν και τον Αντίοχο να αποχωρήσει και να αποσύρει το στόλο του από την Κύπρο.

Το τέλος της κοινής βασιλείας

Για πέντε χρόνια (169–164 π.Χ.) υπήρχαν δύο βασιλιάδες στην Αίγυπτο: ο Πτολεμαίος ΣΤ’ και ο αδελφός του Πτολεμαίος Η’, μαζί με την Κλεοπάτρα Β’. Αν και βασίλευαν από κοινού, δεν υπήρχε αρμονία.

Οι τρεις βασικοί παράγοντες που απειλούσαν τη δυναστεία ήταν η εχθρότητα των Αιγυπτίων προς τους Έλληνες, η επιρροή των αυλικών και κυρίως η εσωτερική διαμάχη μεταξύ των αδελφών.

Ο Πτολεμαίος ΣΤ΄ ήταν ήπιος και δίκαιος, αλλά ο αδελφός του ήταν φιλόδοξος και δημοφιλής. Η Ρώμη ενίσχυε τη διχόνοια, για να έχει έλεγχο στην περιοχή.

Ένας Αιγύπτιος, ονόματι Διόνυσος, εκμεταλλεύτηκε την κατάσταση και ξεσήκωσε επανάσταση. Ο Πτολεμαίος ΣΤ΄ την κατέπνιξε, όμως η ένταση συνέχισε. Ο Διόνυσος εξαφανίστηκε και κανείς δεν έμαθε την τύχη του.

Ο Πτολεμαίος ΣΤ΄ νίκησε τελικά τους επαναστάτες και σταθεροποίησε την εξουσία του. Ωστόσο, λόγω της πίεσης από τον αδελφό του, εγκατέλειψε την Αλεξάνδρεια στα τέλη του 164 π.Χ., και έτσι η κοινή βασιλεία τερματίστηκε.

Η επάνοδος στο θρόνο

Ο Πτολεμαίος ΣΤ΄, όταν έφυγε από την Αλεξάνδρεια, πήγε στη Ρώμη, για να ζητήσει βοήθεια. Έφτασε ντυμένος απλά και περπάτησε ως τη Σύγκλητο, για να δείξει ταπεινότητα και να κερδίσει τη συμπάθεια των Ρωμαίων. Εκεί συνάντησε τον εξάδελφό του Δημήτριο, πρίγκιπα των Σελευκιδών, αλλά αρνήθηκε οποιαδήποτε βοήθεια από αυτόν.

Η Ρώμη αποφάσισε να μοιράσει το βασίλειο στα δύο. Ο Πτολεμαίος ΣΤ΄ θα έπαιρνε την Αίγυπτο και την Κύπρο, ενώ ο αδελφός του την Κυρηναϊκή (σημερινή Λιβύη). Ο Πτολεμαίος ΣΤ΄ πήγε προσωρινά στην Κύπρο, όμως ο λαός στην Αίγυπτο, που δεν άντεχε άλλο τον Πτολεμαίο Η΄, ζήτησε να επιστρέψει.

Τελικά, τον Ιούλιο – Αύγουστο του 163 π.Χ., ο Πτολεμαίος ΣΤ΄ έγινε ξανά μόνος του βασιλιάς της Αιγύπτου. Για να συμφιλιωθεί με τον λαό, εξέδωσε ένα φιλολαϊκό διάταγμα που χάριζε τις ποινές για παλαιότερα εγκλήματα.

Η διαμάχη για την Κύπρο και η συμφιλίωση

Ο Πτολεμαίος ΣΤ΄ Φιλομήτωρ προσπαθούσε για χρόνια να προστατεύσει το βασίλειό του από τις συνεχείς διεκδικήσεις του αδελφού του, ο οποίος ζητούσε να του δοθούν η Κύπρος και η Κυρηναϊκή. Η Ρώμη, στην αρχή, είχε προτείνει μια συμφωνία που θα διατηρούσε την ειρήνη, αλλά αργότερα άλλαξε στάση και υποστήριξε τον αδελφό του.

Ο αδελφός του Πτολεμαίου πήγε δύο φορές στη Ρώμη και προσπάθησε να πάρει την Κύπρο με τη βοήθεια της Συγκλήτου. Αρχικά, η Ρώμη δεν ήθελε να χρησιμοποιήσει στρατό και πίστευε ότι ο Φιλομήτωρ θα δεχόταν. Όμως εκείνος αρνήθηκε με ευγένεια. Όταν ο αδελφός του προσπάθησε να καταλάβει την Κύπρο με τις δικές του δυνάμεις, τελικά αποκλείστηκε στη Λάπηθο και παραδόθηκε.

Εκεί έγινε η μεγάλη ανατροπή. Ο Φιλομήτωρ δεν τον τιμώρησε. Αντίθετα, τον συγχώρησε, του έδωσε ξανά την Κυρηναϊκή για να τη διοικήσει ειρηνικά και του υποσχέθηκε ετήσια αποστολή σιτηρών. Επιπλέον, τον αρραβώνιασε με μία από τις κόρες του, την Κλεοπάτρα Θεά. Από τότε σταμάτησε κάθε σύγκρουση μεταξύ τους. Ο αδελφός του δεν ξαναζήτησε την Κύπρο και η Ρώμη σταμάτησε να τον στηρίζει.

Αρχική εικόνα: Wikipedia