“Ο βασιλιάς σπάνια βγαίνει έξω και κάνει προσφορές στον Βούδα”. Οι ανακρίβειες που πίστευαν οι Κινέζοι για το Βυζάντιο

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Το 1279, ο Κούμπλαϊ Χαν εγκαθίδρυσε στην Κίνα τη μογγολική δυναστεία Γιουάν (Yuan). Την αχανή αυτή χώρα άρχισαν τότε να επισκέπτονται ταξιδιώτες από την Ευρώπη, με πιο γνωστό τον Μάρκο Πόλο.

Έτσι, οι Κινέζοι πήραν τις πρώτες πληροφορίες για την ήπειρο αυτή απευθείας από κατοίκους της. Μέχρι τότε γνώριζαν ελάχιστα για τον δυτικό κόσμο.

Οι γνώσεις τους προέρχονταν κυρίως από ξένους εμπόρους, φήμες, ακόμη και παλιούς θρύλους! Ωστόσο, υπήρχαν και κάποιες πληροφορίες που φαίνονται σωστές. Αυτό ισχύει για το έργο του Ζάο Ρουκούο (1170-1231), ενός Κινέζου εμπορικού αξιωματούχου που έζησε την εποχή της δυναστείας Σονγκ (960–1279).

Ο Ζάο Ρουκούο και οι “Βάρβαροι”

Ο Ζάο ήταν μέλος της αυτοκρατορικής αυλής και κατείχε τη θέση του επιθεωρητή τελωνείων στο μεγάλο λιμάνι του Κουαντζόου, στην επαρχία Φουτζιάν στη νότια Κίνα. Το 1225, μάλλον κατόπιν προτροπής του αυτοκράτορα Λιζόγκ (1224-1264), έγραψε ένα δίτομο έργο με τις πιο γνωστές και πιο εκτενείς αφηγήσεις ξένων τόπων και αγαθών μέχρι τότε.

Είχε τον τίτλο «Zhufan zhi», δηλαδή «Περιγραφή των Βαρβάρων».

Οι περιγραφές του Ζάο είναι ακριβείς για μέρη κοντά στην Κίνα, αλλά λιγότερο αξιόπιστες για πιο απομακρυσμένες περιοχές. Στον πρώτο τόμο γράφει για την Ιαπωνία, την Κορέα, τις Φιλιππίνες, την Ινδία, την Αφρική, τα αραβικά εδάφη, ακόμη και την Ευρώπη.

Οι πηγές πληροφόρησης του Ζάο για την Ευρώπη, εκτός από παλαιότερες αναφορές στα κινέζικα αρχεία, ήταν Άραβες και Ινδοί έμποροι. Κάποιοι από αυτούς μπορεί να είχαν ταξιδέψει μέχρι και την Ευρώπη, όπως αποδεικνύεται από το γεγονός ότι ορισμένες από τις πληροφορίες του Ζάο είναι σωστές.

Σωστές και φανταστικές πληροφορίες

Για παράδειγμα, ο Ζάο υποστηρίζει ότι, αν κάποιος ταξιδέψει βόρεια από την Ισπανία «για 200 ημέρες, οι ημέρες έχουν διάρκεια μόνο 6 ώρες». Αυτή η αναφορά στη βορειοδυτική Ευρώπη είναι η πρώτη σε κινέζικη πηγή.

Επίσης, έχει αποδώσει σωστά το όνομα της Σικελίας ως Σιτσιλίτζια. Την αποκαλεί νησί κοντά στην Ιταλία, όπου «μία φορά κάθε 5 χρόνια, φωτιά βγαίνει από ένα βουνό, κατεβαίνει στην ακτή και μετά επιστρέφει. Τα δάση που περνάει δεν πιάνουν φωτιά, αλλά οι πέτρες που αγγίζει καίγονται και γίνονται στάχτη». Η αναφορά βέβαια είναι για το ηφαίστειο της Αίτνας.

Υπάρχουν, ωστόσο, και περίεργες καταγραφές που βέβαια δεν ισχύουν. Ο Ζάο μας ενημερώνει ότι υπάρχουν πρόβατα στην Ισπανία όπου «την άνοιξη, τα ανοίγουν, βγάζουν μεγάλη ποσότητα λίπους και μετά τα ράβουν ξανά. Με αυτόν τον τρόπο, τα πρόβατα επιβιώνουν, αλλά, αν το λίπος δεν αφαιρεθεί από το σώμα τους, πεθαίνουν».

Η πιο εξωφρενική αναφορά του Ζάο είναι για μία περιοχή που δεν ονοματίζει, όπου ζούσαν μόνο γυναίκες. Μας εξηγεί γιατί δεν γεννιούνταν αγόρια εκεί:

«Οι γυναίκες, για να μείνουν έγκυες, εκτίθενται γυμνές στην πλήρη δύναμη του νότιου ανέμου και έτσι γεννούν μόνο κορίτσια»! Ίσως, εδώ έχουμε την πρώτη αναφορά σε “Ανεμογκάστρι”!

Ζάο Ρουκούο και Βυζάντιο

Την εποχή που ο Ζάο έγραψε το έργο του, η Βυζαντινή Αυτοκρατορία είχε καταληφθεί από τους Λατίνους, οι οποίοι κατέλαβαν την Κωνσταντινούπολη το 1204.

Παρά ταύτα, οι περισσότεροι μελετητές θεωρούν ότι καταγράφει αρκετά ενδιαφέροντα στοιχεία που ισχύουν μάλλον για την αυτοκρατορία στα χρόνια της βασιλείας του Μανουήλ Α΄ Κομνηνού (1143-1180).

Σύμφωνα με τον Ζάο, στην πόλη Άντου υπήρχε ένας βασιλιάς, ο Μαλούοφ «ο οποίος φοράει ένα μεταξωτό τουρμπάνι με λόγια κεντημένα σε χρυσό, και ο θρόνος στον οποίο κάθεται είναι καλυμμένος με ένα μεταξωτό χαλί».

«Άντου» είναι η Αντιόχεια, αλλά φαίνεται ότι ο Ζάο εννοεί εδώ την Κωνσταντινούπολη. «Μαλούοφ» είναι κατά πιθανότητα ο Μανουήλ Α΄.

Στη συνέχεια, ο Ζάο μας περιγράφει την εκπληκτική πρωτεύουσα του Μαλούοφ, που είναι βέβαια η Κωνσταντινούπολη:

“Αυτή η χώρα έχει μια τειχισμένη πόλη με αγορές, συνοικίες και δρόμους. Το παλάτι του βασιλιά έχει κολώνες από κρύσταλλο και κονίαμα αντί για κεραμίδια στη στέγη. Έχει πολλές κουρτίνες και ταπισερί. Ο τοίχος (του παλατιού) έχει επτά πύλες, καθεμία από τις οποίες προστατεύεται από τριάντα άνδρες.

Όταν οι άλλες χώρες (οι απεσταλμένοι τους) προσφέρουν φόρο τιμής στον βασιλιά, προσκυνούν στη βάση των σκαλοπατιών του θρόνου, εύχονται στον βασιλιά μακροχρόνια ζωή και μετά φεύγουν. Οι άνθρωποι αυτής της χώρας είναι ψηλοί, ωραίοι και ανοιχτόχρωμοι…”.

“Έχουν υπουργεία και γραπτές καταγραφές (κρατικά αρχεία), γραμμένες σε «δυτική» γραφή. Οι άνθρωποι αφήνουν τα μαλλιά τους μακριά. Φορούν κεντητές ρόμπες και χρησιμοποιούν επίσης μικρές άμαξες, με ένα άλογο και λευκή στέγη και λάβαρο.

Σε αυτή τη γη υπάρχουν πολλά λιοντάρια που επιτίθενται σε ταξιδιώτες, οι οποίοι είναι πιθανόν να φαγωθούν, εκτός αν είναι σε ένοπλες ομάδες εκατό ή περισσότερων”.

Υπόγεια διάβαση

“Κάτω από το παλάτι, υπάρχει μια υπόγεια διάβαση που συνδέεται με την αίθουσα λατρείας, περίπου ένα «λι» απόσταση (500 μέτρα). Ο βασιλιάς σπάνια βγαίνει έξω και απλώς ψάλλει γραφές και κάνει προσφορές στον Βούδα. Κάθε εβδομάδα, χρησιμοποιεί την υπόγεια διάβαση για να πάει στην αίθουσα λατρείας και να λατρεύσει τον Βούδα, συνοδευόμενος από πενήντα ή περισσότερους ανθρώπους.

Οι άνθρωποι αυτής της χώρας σπάνια βλέπουν το πρόσωπο του βασιλιά. Αν ο βασιλιάς βγει έξω, κάθεται σε ένα άλογο και χρησιμοποιεί μια ομπρέλα. Η κορυφή του κεφαλιού του αλόγου είναι διακοσμημένη με χρυσό, ασήμι, μαργαριτάρια, και πολύτιμους λίθους”.

Είναι ενδιαφέρον ότι εδώ έχουμε αναφορά στη φήμη ότι υπήρχε μία υπόγεια διάβαση μεταξύ του Ιερού Παλατίου και της Αγίας Σοφίας, την οποία χρησιμοποιούσε μόνο ο αυτοκράτορας και η οικογένειά του.

Μανουήλ Α’  και Σελτζούκοι

Ο Ζάο έχει καταγράψει μία αναφορά που μάλλον δείχνει ότι οι πληροφορίες του για την Κωνσταντινούπολη ανήκουν στην περίοδο μεταξύ 1162 και 1175 μ. Χ., δηλαδή περισσότεροι από μισό αιώνα πριν συγγράψει το έργο του:

«Κάθε χρόνο, ένας βασιλιάς της χώρας του Ντάσι (του ισλαμικού κόσμου), που ονομάζεται Σου-δάν (Σουλτάνος), στέλνει ανθρώπους για να προσφέρουν φόρο τιμής σε αυτόν τον βασιλιά (τον Μαλούφ). Αν υπάρχει μια επείγουσα κατάσταση (δηλαδή, μια επανάσταση) σε αυτή τη χώρα, διατάζουν τον Ντάσι να οργανώσει έναν στρατό για να την καταστείλει».

Πολλοί μελετητές θεωρούν ότι στο σημείο αυτό ο Ζάο αναφέρεται στη συνθήκη μεταξύ του Μανουήλ Α΄ Κομνηνού και του Σουλτάνου των Σελτζούκων της Ρουμ, Κιλίτζ Αρσλάν Β΄, το 1162-1175. Η συνθήκη αυτή κατέρρευσε το 1175 και ένα χρόνο αργότερα οι Σελτζούκοι νίκησαν τον Βυζαντινό στρατό στη Μάχη του Μυριοκέφαλου, γεγονός που επιτάχυνε την παρακμή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.