Το μνημείο των 518 πεσόντων του πολεμικού ναυτικού στον Σκαραμαγκά. Ποιος ήταν ο καλλιτέχνης και το μήνυμα

Του Στέφανου Μίλεση, ιστορικού ερευνητή

Στον όρμο της Ελευσίνας, εντός των εγκαταστάσεων του Κέντρου Ναυτικής Εκπαίδευσης του Πολεμικού Ναυτικού στον Σκαραμαγκά (ΚΕΠΑΛ), δεσπόζει με την παρουσία του ένας τεράστιος σταυρός που φέρει στο κέντρο του ένα σπαθί. Εκεί γινόταν η ορκωμοσία των εφέδρων και καθημερινά η έπαρση και η υποστολή της Σημαίας του Κέντρου.

Ο Σταυρός αυτός αποτελεί ένα μέρος μόνο μιας ευρύτερης αρχιτεκτονικής και καλλιτεχνικής δημιουργίας, όπως την οραματίστηκε ο καλλιτέχνης που τον σχεδίασε. Αφορά μνημείο που το Πολεμικό Ναυτικό ανέγειρε σε ένδειξη τιμής και ευγνωμοσύνης στους 518 άνδρες του που έπεσαν μαχόμενοι στα διάφορα πολεμικά μέτωπα του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου.

Η ορκωμοσία των νέων ναυτών μπροστά από το μνημείο

Καθώς οι εγκαταστάσεις του Σκαραμαγκά αποτελούσαν, για πολλά χρόνια, το κέντρο εκπαίδευσης εφέδρων, η ορκωμοσία μπροστά στο μνημείο πεσόντων ήταν ένα παράδειγμα θυσίας για την ελευθερία της πατρίδας.

Ο καλλιτέχνης που ανέλαβε τη φιλοτέχνηση

Τα στοιχεία αυτά ταίριαξε επιτυχώς ο καλλιτέχνης Βάσος Γερμενής (1896 – 1966), ο οποίος σχεδίασε και επόπτευε την κατασκευή του. Ο Βάσος Γερμενής ήταν και ο επίσημος ζωγράφος του Αυτοκράτορα Χαϊλέ Σελασιέ, που φιλοτέχνησε το Μαυσωλείο του και τον Ναό της Αγίας Τριάδας στην Αντίς Αμπέμπα.

Ως τοποθεσία επιλέχθηκε η δυτική βάση της πλαγιάς του όρους Αιγάλεω, κοντά στην ακτή, αλλά σε ύψος 35 μέτρων πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, για να είναι ορατό από παντού.

Αποτελείται από μια κρύπτη, πάνω από την οποία υψώνεται ένας Σταυρός ύψους 13.30 μέτρων, που στην πρόσοψή του φέρει ένα ανάγλυφο ορειχάλκινο σπαθί μήκους 6.30 μέτρων. Στη βάση του υπάρχει επίγραμμα αφιερωμένο στη μνήμη των ναυτικών, τους οποίους ο Σταυρός σκεπάζει.

Σύμφωνα με το σχέδιο του Βάσου Γερμενή, κάτω από τον Σταυρό κατασκευάστηκε μια κρύπτη. Δεξιά κι αριστερά της σκάλας καθόδου προς την κρύπτη, γράφτηκαν με χρυσά γράμματα τα ελληνικά πολεμικά σκάφη που χάθηκαν κατά την διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Στο εσωτερικό της κρύπτης, σχεδίασε οστεοθήκες, για τα 85 ανδρών που Πολεμικού Ναυτικού από τους 518 που έπεσαν κατά τον πόλεμο.

Το εσωτερικό της κρύπτης διαστάσεων 4,40 μ. Χ 5,30 μ. διακοσμήθηκε με ελαιογραφίες διαφόρων ιστορικών γεγονότων από την δράση του Πολεμικού Ναυτικού. Η εικόνα του Αγίου Νικολάου ολοκλήρωνε το καλλιτεχνικό σχέδιο.

Η τελετή των αποκαλυπτηρίων από τον εμπνευστή του έργου

Τα αποκαλυπτήρια του μνημείου Σκαραμαγκά πραγματοποιήθηκαν στις 13 Νοεμβρίου 1950, μαζί με την τελετή ορκωμοσίας ναυτών κλάσης 1949 γ’. Τα αποκαλυπτήρια τέλεσε ο Βασιλιάς Παύλος, ο Στρατάρχης Αλέξανδρος Παπάγος και μέλη της κυβερνήσεως. Εμπνευστής για τη δημιουργία του μνημείου ήταν ο Βασιλιάς Παύλος, ο οποίος έδωσε εντολή στον τότε υποναύαρχο Κύρη να εποπτεύσει το έργο.

Η διόρθωση του τελικού αριθμού

Αργότερα, προστέθηκαν κι άλλα ονόματα πεσόντων και ο αριθμός έφθασε τους  540. Σταδιακά προστέθηκαν και μέλη του Πολεμικού Ναυτικού που έχασαν τη ζωή τους εν καιρώ ειρήνης.