Γιατί ο Ήφαιστος ήταν κουτσός και άσχημος; Η σχέση με τους μεταλλουργούς και τη χρήση αρσενικού στην αρχαιότητα

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Ο Ήφαιστος, ο θεός της φωτιάς και των μετάλλων, περιγράφεται στις μυθολογικές πηγές ως «χωλός» και «επήδανος», που σημαίνει ασθενής ή αδύνατος.

Σε παραστάσεις αγγείων συνήθως απεικονίζεται με στραβά πόδια, μια αναπηρία που είχε είτε από τη γέννηση είτε ως αποτέλεσμα της πτώσης του από τον Όλυμπο, όταν η μητέρα του, Ήρα, τον πέταξε στη Λήμνο. Για το λόγο αυτό, αρχαίες πηγές αναφέρουν ότι περπατούσε με τη βοήθεια μίας βακτηρίας.

“Αναπηρικό αμαξίδιο”

Σε ορισμένους μύθους, ο Ήφαιστος κατασκευάζει για τον εαυτό του μια «τροχοφόρο καρέκλα» ή άρμα, με το οποίο μπορεί να κινείται. Αυτό τον βοηθά στην κινητικότητά του, ενώ, παράλληλα, επιδεικνύει την ικανότητά του στους άλλους θεούς.

Πρόκειται για την παλαιότερη αναφορά σε μία σημαντική καινοτομία για την ανθρωπότητα: το αναπηρικό αμαξίδιο. Μπορούμε, έτσι, να πούμε ότι ο μυθικός Ήφαιστος είναι ο πρώτος κατασκευαστής του.

Ωστόσο, η πρώτη αναφορά σε αληθινό αναπηρικό αμαξίδιο στην ιστορία γίνεται μόλις τον 6^ο αιώνα μ.Χ. Ο αυτοκράτορας Ιουστίνος Β’, ανεψιός και διάδοχος του Ιουστινιανού, κάποια στιγμή δεν μπορούσε να περπατήσει και τότε οι αυλικοί του του έφτιαξαν ένα θρόνο με ρόδες και έτσι μετακινούνταν μέσα στο παλάτι.

Στην Ιλιάδα (18.371) αναφέρεται ότι ο Ήφαιστος κατασκεύασε είκοσι χάλκινους τροχοφόρους τρίποδες, για να τον βοηθούν, όταν ήθελε να μετακινηθεί.

Δηλητηρίαση από αρσενικό:

Η εμφάνιση και η σωματική αναπηρία του Ηφαίστου θεωρούνται από κάποιους μελετητές ότι αντιπροσωπεύουν νευροπάθεια και καρκίνο του δέρματος, που προέρχονται από την έκθεση σε αρσενικό κατά τη διάρκεια της κατεργασίας μετάλλων.

Επιστημονικές έρευνες έχουν καταδείξει ότι οι μεταλλουργοί της Εποχής του Χαλκού, οι πρώτοι μεταλλουργοί στην ιστορία, προσέθεταν αρσενικό στον χαλκό, για να παράγουν ένα σκληρότερο είδος μετάλλου, ειδικά σε περιόδους που υπήρχε έλλειψη κασσίτερου.

Επίσης, ορισμένες πηγές χαλκού περιέχουν αρσενικό. Έτσι, την Εποχή του Χαλκού, οι μεταλλουργοί θα πρέπει να υπέφεραν από χρόνια δηλητηρίαση.

Η μακροχρόνια έκθεση ενός ατόμου σε μικρές ποσότητες αρσενικού δεν τον σκοτώνει, όμως προκαλεί βλάβη στα νεύρα και προβλήματα στη βάδιση ή ακόμη και χωλότητα. Επίσης, προκαλεί εξανθήματα και αποχρωματισμό ή καρκίνο του δέρματος.

Προβλήματα στην ανάπτυξη παιδιών

Η έκθεση του αρσενικού στα παιδιά μπορεί να εμποδίσει την ανάπτυξή τους. Ίσως γι’ αυτό, σε κάποιες αρχαίες απεικονίσεις του, ο Ήφαιστος μοιάζει με νάνος. Όμως, παρόμοια προβλήματα υγείας φαίνεται ότι είχαν και τα παιδιά του.

Για παράδειγμα, ο Αργοναύτης Παλαίμωνας, γιος του Ηφαίστου είχε επίσης κινητικό πρόβλημα. Άλλοι γιοι του Ηφαίστου ήταν οι Κάβειροι στο νησί της Σαμοθράκης, οι οποίοι όπως ο πατέρας τους ήταν προστάτες των μεταλλουργών. Κάποιοι μελετητές θεωρούν ότι και αυτοί είχαν κάποια σωματική αναπηρία.

Κατά συνέπεια, η μυθική εικόνα του ανάπηρου μεταλλουργού ήταν ευρέως διαδεδομένη στην πρώιμη αρχαιότητα.

Υπάρχει, λοιπόν, μεγάλη πιθανότητα η χωλότητα του Ηφαίστου, καθώς και οι αναφορές ότι ήταν άσχημος και έμοιαζε σαν νάνος, να αντικατοπτρίζουν τη σκληρή πραγματικότητα της ζωής των μεταλλουργών της Εποχής του Χαλκού. Αν και ο μύθος για τον Ήφαιστο ανήκει σε μεταγενέστερους αιώνες, μπορεί να έχει ενσωματώσει στοιχεία παλαιότερων εποχών, όπως συμβαίνει και με τα Ομηρικά Έπη.