Γιατί οι φωτογραφικές θέσεις των “Τριών Μεγάλων” δεν ήταν τυχαίες. Ο Ρούσβελτ κάθισε στο κέντρο και ο Στάλιν άλλαξε θέση

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, οι ηγέτες των τριών σημαντικών συμμαχικών χωρών, ο Φραγκλίνος Ρούσβελτ, Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών, ο Ιωσήφ Στάλιν, Γενικός Γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης και ο Ουίνστον Τσόρτσιλ, Πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου, είχαν δύο διασκέψεις.

Η πρώτη ήταν στην Τεχεράνη μεταξύ 28 Νοέμβριου – 1 Δεκεμβρίου 1943 και η δεύτερη στη Γιάλτα στις 4 – 11 Φεβρουάριο 1945. Η θέση που καθόταν ο κάθε ηγέτης δεν ήταν τυχαία αλλά συμβόλιζε τη σημασία που είχε η κάθε χώρα στη συμμαχία εναντίον του Άξονα.

Διάσκεψη Τεχεράνης

Το βασικό ζήτημα που απασχόλησε τους τρεις μεγάλους ηγέτες των Συμμάχων στην πρώτη διάσκεψή τους στην Τεχεράνη ήταν η τακτική που θα ακολουθούσαν προκειμένου να πετύχουν την οριστική νίκη εναντίον της Γερμανίας και της Ιαπωνίας.

Στο πλαίσιο αυτό, ο Ρούσβελτ και ο Τσόρτσιλ ενημέρωσαν τον Στάλιν ότι την επόμενη άνοιξη οι δυνάμεις τους θα άνοιγαν ένα δεύτερο μέτωπο στη Δυτική Ευρώπη με απόβαση στις γαλλικές ακτές.

Ο Στάλιν ανέλαβε την υποχρέωση οι σοβιετικές δυνάμεις να πραγματοποιήσουν νωρίτερα μία μεγάλη αντεπίθεση στο ανατολικό μέτωπο που θα ανάγκαζε τους Γερμανούς να μεταφέρουν εκεί δυνάμεις τους από τη Γαλλία. Ο Σοβιετικός ηγέτης επίσης συμφώνησε με το αίτημα του Ρούσβελτ να κηρύξει τον πόλεμο στην Ιαπωνία μετά την τελική ήττα της Γερμανίας.

Διάσκεψη της Γιάλτας

Στη Γιάλτα το Φεβρουάριο του 1945, η ήττα του Άξονα ήταν πια βέβαιη. Για το λόγο αυτό οι ηγέτες επικεντρώθηκαν στο διαμοιρασμό της Ευρώπης μετά τον πόλεμο. Στην Τεχεράνη είχαν ήδη συζητηθεί κάποια θέματα για τον μεταπολεμικό κόσμο. Όμως αποφασίστηκε να παρθούν οριστικές αποφάσεις σε μεταγενέστερες συναντήσεις.

Σήμερα η Διάσκεψη στη Γιάλτα θεωρείται το κομβικό γεγονός στη διαμόρφωση της ευρωπαϊκής πραγματικότητας για τον επόμενο μισό αιώνα περίπου.

Μεγάλο ρόλο σε αυτό είχε παίξει και η σύσκεψη μεταξύ Τσόρτσιλ και Στάλιν στη Μόσχα τον Οκτώβριο του 1944, όπου συμφωνήθηκαν οι σφαίρες επιρροής τους στην Ευρώπη. Ως γνωστόν τα “ποσοστά” επιρροής της Μεγάλης Βρετανίας και της ΕΣΣΔ στην κάθε ευρωπαϊκή χώρα γράφτηκαν από τον Τσόρτσιλ σε μία χαρτοπετσέτα, που ο Στάλιν επικύρωσε στη συνέχεια.

Ρούσβελτ στο κέντρο

Στις διασκέψεις των «Τριών Μεγάλων» ο Ρούσβελτ καθόταν πάντα στην τιμητική θέση στο κέντρο. Αυτό δεν ήταν απλή σύμπτωση, αφού είχε σημαντικό συμβολισμό καθώς και πρακτικούς λόγους.

Tόσο ο Στάλιν όσο και ο Τσόρτσιλ χρειάζονταν τον Ρούσβελτ, καθώς ο πόλεμος με τη Γερμανία επηρέαζε άμεσα τις χώρες τους, αλλά όχι τις ΗΠΑ. Ο Τσόρτσιλ είχε ανάγκη από την αποστολή αμερικανικών δυνάμεων στο δυτικό μέτωπο και οπλισμό και εφόδια για τις βρετανικές δυνάμεις.

Ο Στάλιν από τη μεριά του λάμβανε από τις ΗΠΑ χιλιάδες αεροπλάνα, φορτηγά, καθώς και τεράστιες ποσότητες εξοπλισμών, στρατιωτικών εφοδίων κ.ά.

Ήταν φυσικό οι δύο ηγέτες να θεωρούν τον Ρούσβελτ ως το σημαντικότερο μέλος στην ομάδα τους και να του παραχωρούν την κεντρική θέση στις διασκέψεις τους. Όμως, λέγεται ότι αυτό το είχε επιζητήσει και ο Αμερικανός πρόεδρος στο πλαίσιο μιας διπλωματικής στρατηγικής του που αποσκοπούσε στην ενίσχυση της ενότητας και της συνεργασίας μεταξύ των Συμμάχων.

“Γεφυροποιός”

Οι τρεις μεγάλοι ηγέτες εκπροσωπούσαν χώρες με διαφορετικές πολιτικές ιδεολογίες και αντικρουόμενα συμφέροντα. Βάζοντας τον εαυτό του μεταξύ Τσόρτσιλ και Στάλιν, ο Ρούσβελτ ήθελε να δείξει ότι λειτουργούσε ως γεφυροποιός μεταξύ του δημοκρατικού καπιταλισμού και του κομμουνισμού. Με τον τρόπο αυτό ενθάρρυνε τον ανοιχτό διάλογο μεταξύ των ηγετών, δίνοντάς τους τη δυνατότητα να βρουν κοινό έδαφος παρά τις διαφορές τους.

Ο Ρούσβελτ εκτιμούσε τη σημασία των διαπροσωπικών σχέσεων στη διεθνή διπλωματία. Ήταν γνωστός για την προσωπική του γοητεία με τους συνομιλητές του, κάτι που και ο Στάλιν σχολίασε μετά την πρώτη τους συνάντηση.

“Ίσες αποστάσεις”

Καθώς ο Ρούσβελτ καθόταν μεταξύ του Τσόρτσιλ -ο οποίος στο παρελθόν υπήρξε φανατικός αντικομουνιστής- και του Στάλιν, διευκόλυνε την αποτελεσματική επικοινωνία και την οικοδόμηση εμπιστοσύνης μεταξύ τους. Αυτό το έκανε κρατώντας ίσες αποστάσεις και ενισχύοντας την έννοια της ισότητας και της δικαιοσύνης στις συζητήσεις τους.

Παράλληλα, είχε την ευκαιρία να αντιλαμβάνεται άμεσα τις αντιδράσεις των άλλων δύο ηγετών σε αυτά που τους πρότεινε. Έτσι μπορούσε να προσαρμόζει ανάλογα τις τελικές προτάσεις του ώστε να πετυχαίνει συναίνεση.

Μετά τον θάνατο του Ρούσβελτ, ο Τρούμαν συνέχισε την ίδια τακτική. Μάλιστα, στη Διάσκεψη του Πότσδαμ, τον Ιούλιο του 1945, παρουσιάστηκε στους δημοσιογράφους σφίγγοντας ταυτόχρονα το χέρι του Στάλιν και του Τσόρτσιλ με τα δικά του, κάνοντας έτσι εικόνα τον ρόλο του «γεφυροποιού».

Τσόρτσιλ-Στάλιν

Στην Τεχεράνη ο Τσόρτσιλ καθόταν αριστερά από τον Ρούσβελτ και ο Στάλιν δεξιά. Με τον τρόπο αυτό είχε τη δεύτερη τιμητική θέση αφού στις φωτογραφίες έβγαινε δεξιά από την κεντρική μορφή, τον Ρούσβελτ, ενώ ο Στάλιν στα αριστερά του. Από την αρχαιότητα ακόμη, σε απεικονίσεις με τρία πρόσωπα, συνήθως στο κέντρο έμπαινε το σημαντικότερο, δεξιά του το δεύτερο σημαντικότερο και αριστερά το λιγότερο σημαντικό.

Το Νοέμβριο του 1943 αν και η Σοβιετική Ένωση σήκωνε το μεγαλύτερο βάρος του πολέμου εναντίον της Γερμανίας, η Βρετανία διατηρούσε ακόμη τη φήμη του “βασικού” αντιπάλου της Γερμανίας.

Σε αυτό έπαιξε ρόλο η προσωπικότητα του Τσόρτσιλ, ο οποίος θεωρούνταν ο κατεξοχήν πολεμικός ηγέτης των Συμμάχων, αλλά κυρίως το γεγονός ότι η χώρα του είχε κλείσει τέσσερα χρόνια πολεμώντας τη Γερμανία, διπλάσιο χρόνο από τη Σοβιετική Ένωση και τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Η εικόνα αυτή για το Ηνωμένο Βασίλειο είχε αλλάξει δραματικά τον Φεβρουάριο του 1945. Ο Σοβιετικός στρατός είχε φθάσει 60 χλμ έξω από το Βερολίνο και η ΕΣΣΔ είχε πλέον αναγνωριστεί ως η χώρα με τη μεγαλύτερη συμβολή στην επικείμενη νίκη εναντίον της Γερμανίας. Έτσι, στις επίσημες φωτογραφίες από τη Σύσκεψη στη Γιάλτα, ο Στάλιν και ο Τσόρτσιλ είχαν πια αλλάξει θέσεις.

Διάσκεψη του Πότσδαμ

Αυτή η διευθέτηση των θέσεων κρατήθηκε και στην τελευταία διάσκεψη μεταξύ των «Τριών Μεγάλων» που έγινε μετά το τέλος του πολέμου στην Ευρώπη μεταξύ 17 1ουλίου-2 Αυγούστου 1945 στο Πότσδαμ της Γερμανίας.  Τη θέση του Ρούσβελτ, που είχε πεθάνει τρεις μήνες πριν, είχε πάρει ο διάδοχός του στην Προεδρία των ΗΠΑ, Χάρι Τρούμαν.

Ο Στάλιν καθόταν δεξιά του, ενώ αριστερά του ο Βρετανός πρωθυπουργός. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι μετά την εκλογική ήττα του Τσόρτσιλ, ενώ ακόμη διεξαγόταν η Διάσκεψη στο Πότσδαμ, ο νέος πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου, Κλέμεντ Άτλι, αντικατέστησε τον Τσόρτσιλ στη Διάσκεψη του Πότσδαμ.

Έτσι, στο κλείσιμο της διάσκεψης, στις 2 Αυγούστου 1945, από τους αρχικούς “Τρεις Μεγάλους” μόνο ο Στάλιν είχε παραμείνει. Στην αναμνηστική φωτογραφία του τριών ηγετών, η στάση του σώματος του Κλέμεντ Άτλι έδειχνε φόβο.  Αντίθετα του Στάλιν απόπνεε κυριαρχία και του Τρούμαν αυτοπεποίθηση.

Έτσι, η φωτογραφία αυτή είναι συμβολική την νέας κατάστασης στο διεθνές πολιτικό σκηνικό μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όπου ΗΠΑ και ΕΣΣΔ ήταν οι δύο υπερδυνάμεις, ενώ η Μεγάλη Βρετανία είχε πάψει να είναι παγκόσμια δύναμη.

Η αρχική φωτογραφία επιχρωματίστηκε από Past in Color – Christos Caplanis