Η αποτυχημένη εκτέλεση κατάδικου με γκιλοτίνα στο Αστεροσκοπείο Αθηνών. Το δραματικό επεισόδιο οδήγησε σε αναζήτηση δήμιων

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

Μια καρατόμηση ενός καταδίκου του 1865 με λαιμητόμο, στην οποία σημειώθηκαν αλλεπάλληλες αστοχίες, με κορυφαία την αποτυχία της αποκοπής της κεφαλής του δολοφόνου, αναστάτωσαν τότε την Αθήνα και έγειραν, διάφορα ηθικά διλήμματα.

Επρόκειτο για την εκτέλεση του Θωμά Ρω… ο οποίος είχε καταδικασθεί, γιατί δύο χρόνια νωρίτερα, είχε δολοφονήσει με ειδεχθή τρόπο τον Εμμανουήλ Λύτρο, γραμματέα της διοικητικής αστυνομίας Αθηνών και Πειραιώς.

Ο Θωμάς Ρω με καταγωγή από την Ιθάκη, είχε καταδικασθεί από το Κακουργιοδικείο της Χαλκίδας εις θάνατον. Την εποχή εκείνη, ίσχυε η χρήση λαιμητόμου για την εκτέλεση των λεγόμενων κεφαλικών ποινών.

Η λαιμητόμος ή γκιλοτίνα ή γκιγιοτίνα πήρε το όνοµά της από τον γάλλο γιατρό και βουλευτή Ζοζέφ Γκιγιοτέν, ο οποίος στα χρόνια της Γαλλικής Επανάστασης θέλησε να ανακαλύψει έναν λιγότερο οδυνηρό τρόπο για την τιμωρία των πολιτικών αντιπάλων από εκείνον της αγχόνης ή τον αποκεφαλισµό με ξίφος.

Στην Ελλάδα, η λαιμητόμος είχε συνδυασθεί με το καθεστώς της Βαυαροκρατίας και είχε καταστεί μισητό όργανο της εξουσίας

Χρησιμοποιήθηκε, ως τις αρχές του 20ού αιώνα. Υπήρχε λαιμητόμος και στις φυλακές του Παλαμηδιού, στο Ναύπλιο. Με γκιλοτίνα εκτελέστηκε ο δολοφόνος του Πρωθυπουργού Θεόδωρου Δηλιγιάννη, ο Κώστας Γερακάρης, το 1906.

Οι αλλεπάλληλες ατυχίες κάτω από την λαιμητόμο

Ας επανέλθουμε όμως στη φρικτή εμπειρία, που έζησε τα τελευταία λεπτά της άχαρης ζωής του, ο δολοφόνος του Λύτρου.

Το πρωί, της 17ης Απριλίου 1865, με την ανατολή του ήλιου, πραγματοποιήθηκε αυτή η περιπετειώδης εκτέλεση. Για την προγραμματισμένη αυτή εκτέλεση, είχαν μαζευτεί πολλοί άνθρωποι από τις 4 τα ξημερώματα στον συνήθη τόπο των εκτελέσεων στο πλάι του λόφου των Νυμφών.

Αυτός ο βραχώδης λόφος βρίσκεται απέναντι από τον Ναό του Ηφαίστου, δηλαδή απέναντι από το Θησείο, εκεί ακριβώς, που υπάρχει και σήμερα το κτήριο του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, έργο του Θεόφιλου Χάνσεν, το οποίο χτίστηκε μεταξύ των ετών 1842-1846 και χρηματοδοτήθηκε από το Γεώργιο Σίνα.

Στα δυτικά του λόφου, βρισκόταν από την αρχαιότητα μια χαράδρα, όπου εικάζεται από τους αρχαιολόγους ότι εκτελούνταν κακούργοι ή ρίχνονταν τα πτώματα εκτελεσμένων καταδίκων.

Η χαροκαμένη μάνα του κατάδικου Θωμά, από τα χαράματα περίμενε στην πόρτα των φυλακών «κλαίουσα, οδυρομένη και καταρωμένη τους εξωθήσαντας τον δύστηνον υιόν της εις την βδελυράν δολοφονίαν του Εμμ. Λύτρου» κατά τον χρονογράφο της εποχής.

Όταν εμφανίσθηκε ο γιος της, η δυστυχισμένη μάνα, έπεσε στην αγκαλιά του, τον φιλούσε ασταμάτητα και δεν ξεκολλούσε από αυτόν, έως ότου κάποια στιγμή έπεσε κάτω λιπόθυμη!  Οι αξιωματικοί των φυλακών της πρόσφεραν τις πρώτες βοήθειες για να συνέλθει.

Κοντά στις 6 το πρωί, μεταφέρθηκε ο κατάδικος με άμαξα και παραδόθηκε στα χέρια των δημίων. Τότε συνέβη το απροσδόκητο… Με σκηνές ασυνήθιστες… Σκληρές… Αποτρόπαιες…

Ο καταδικασμένος Θωμάς Ρω αρνήθηκε να ανεβεί στο ικρίωμα, όπου υπήρχε η λαιμητόμος.

Στύλωσε τα πόδια του και όταν ένας δήμιος τον έσπρωξε να προχωρήσει στα σκαλοπάτια, αυτός όρμησε με γροθιές εναντίον του. Μια εφημερίδα είχε γράψει ότι είχε δαγκώσει και το μεγάλο δάχτυλο του χεριού του δημίου.

Ο άλλος δήμιος όταν είδε τι συμβαίνει, έβγαλε μαχαίρι (ή και λόγχη ενδεχομένως) και το κάρφωσε στο στήθος του κατάδικου.

Ο κόσμος που είχε συγκεντρωθεί για να δει την εκτέλεση του κατάδικου με λαιμητόμο, αιφνιδιασμένος, άρχισε να φωνάζει. Σύμφωνα με δημοσιογραφική περιγραφή της εποχής «Το πλήθος φρικιών κατέναντι του θεάματος τούτου, συμπαθούν προς τον νεαρόν επιθανάτιον, εξέβαλεν αποδοκιμασίας κραυγήν εις πάντα κτύπον και η σύγχισις εκορυφούτο».

Και δεν ήταν κραυγές τρόμου, αλλά φωνές προς τους δημίους να σταματήσουν το μαχαίρωμα του κατάδικου, να τον ανεβάσουν στο ικρίωμα και να τον εκτελέσουν σύμφωνα με τις διαδικασίες που πρόβλεπε ο Ποινικός Κώδικας της εποχής.

Παρ’ όλα αυτά και ένας αστυνομικός, που βρέθηκε εκεί έβγαλε το υπηρεσιακό του ρόπαλο και άρχισε να χτυπάει με αυτό τον κατάδικο. Προσέτρεξε όμως ο αστυνομικός διευθυντής και με ένα μαστίγιο άρχισε να χτυπάει τον αστυνομικό… για να απομακρυνθεί!!!

Τελικά με δυσκολία και μέσα σε αναστάτωση του πλήθους, οι δύο δήμιοι ανέβασαν τον κατάδικο στο ικρίωμα σχεδόν ημιθανή. Τον ξάπλωσαν και τον έδεσαν επάνω στην οριζόντια σανίδα, κάτω από τη λεπίδα της λαιμητόμου. Ένας από τους δήμιους τράβηξε ένα σχοινί και ελευθέρωσε το μηχανισμό με το φοβερό μαχαίρι…

Ακούσθηκε ένας απαίσιος θόρυβος και η λεπίδα έπεσε με ταχύτητα, αλλά δεν έκοψε το κεφάλι του Θωμά Ρω !

Φαίνεται πως μέσα στη γενική αναταραχή δεν τοποθέτησαν τον κατάδικο στη σωστή θέση και «το φάσγανον της λαιμητόμου» όταν έπεσε, αντί να κόψει το κεφάλι του καρφώθηκε στους ώμους του. Το αίμα έτρεχε, το θύμα σπάραζε, ο κόσμος αποδοκίμαζε.

Έκπληκτοι οι θεατές, που δεν περίμεναν τέτοια εξέλιξη, ξέσπασαν σε φωνές και ύβρεις κατά των δημίων. Άλλοι τους έβριζαν και τους ελεεινολογούσαν και μερικοί άρχισαν να πετάνε πέτρες!!!

Κάποιοι άλλοι πάλι, αηδιασμένοι, άρχισαν να αποχωρούν με τις άμαξες με τις οποίες ήρθαν. Η κατάσταση είχε εκτραχυνθεί και μπορεί να συνέβαιναν και χειρότερα. Την κατάσταση έσωσαν κάποιοι ένοπλοι της φρουράς, που άρχισαν να πυροβολούν στον αέρα και να διαλύουν όσους ήταν έτοιμοι να επιτεθούν κατά των δημίων.

Η δεύτερη προσπάθεια των δημίων έφερε το προσδοκώμενο αποτέλεσμα. Οι δήμιοι μπόρεσαν με κόπο να τοποθετήσουν τον κατάδικο στη σωστή θέση. Η λεπίδα έπεσε βαριά στον λαιμό του κατάδικου και επήλθε το μοιραίο τέλος…

Η εφημερίδα «Μέλλον» έγραψε: «Κατά την κεφαλικήν εκτέλεσιν του δολοφονήσαντος τον μακαρίτην Λύτρον, γενομένην όπισθεν του αστεροσκοπείου, οικτρόν παρέστη εις τους οφθαλμούς του συρρεύσαντος πλήθους θέαμα».

Οι ανωμαλίες που σημειώθηκαν κατά την εκτέλεση του κατάδικου, προκάλεσαν κύμα αποδοκιμασιών από την κοινή γνώμη και έντονη κριτική.

Ο νόμος που ίσχυε την εποχή εκείνη-κατά την «Παλιγγενεσία» όριζε ρητώς ότι όσοι καταδικάζονται στην ποινή του θανάτου, καρατομούνται με λαιμητόμο και ουδέποτε εκτελούνται με μαχαίρι από τους δήμιους. Γι’ αυτό- έλεγαν όσοι ασκούσαν κριτική- έπρεπε οι αρμόδιοι να προβλέψουν και να απαγορεύσουν τη χρήση μαχαιριών, όπως συνέβη αρχικά εκείνη την ημέρα.

Οι δήμιοι είχαν καθήκον να ανεβάζουν τον κατάδικο στο ικρίωμα και να αποκόπτουν το κεφάλι του καταδικασμένου μόνο με την κανονική λεπίδα της λαιμητόμου. Κριτική ασκήθηκε για το γεγονός ότι οι δήμιοι δεν είχαν φορέσει στον κατάδικο τον ειδικό «επιθανάτιον μανδύαν».

Ειδικά η εφημερίδα «Ελπίς» έγραψε ότι ο Γαλλικός Κώδιξ όριζε ότι ο καταδικασθείς σε θάνατο, έπρεπε να φοράει μεταλλικό χιτώνα (la camisole) προ της αναχωρήσεώς από το δεσμωτήριο, που καθιστούσε αδύνατη κάθε απόπειρα αντίστασης. Αντίθετα ο Ελληνικός Κώδιξ όριζε ότι ο κατάδικος πρέπει να ανεβαίνει στο ικρίωμα της λαιμητόμου χωρίς δεσμά.

Ο νόμος επέτρεπε στους δήμιους να χρησιμοποιήσουν διάφορα νόμιμα μέσα, κάτι που δεν έκαναν εκείνη τη μέρα και προκάλεσαν τη γενική αποδοκιμασία και αγανάκτηση.

Το περιστατικό εκείνο χαρακτηρίσθηκε από τον Τύπο «ηθικώς αποτυχούσα ποινή»

Το πτώμα του Ιθακήσιου στην καταγωγή Θωμά Ρω… καταδικασθέντος και εκτελεσθέντος, παρέλαβαν οι συγγενείς του και το έθαψαν «εις το παρά την πυριταποθήκην εκκλησίδιον του Αγίου Ιωάννου».

Έψαχναν για δήμιους … στους κατσίβελους

Σύμφωνα με δημοσίευμα της κ. Φωτεινής Τομαή στις 22 Ιανουαρίου 2012 στο «Βήμα της Κυριακής» το ελληνικό κράτος από το 1834, με πρωτεύουσα ακόμα το Ναύπλιο, έψαχνε να βρει δήμιους για να λειτουργεί η λαιμητόμος που είχε εγκατασταθεί στο Παλαμήδι.

Ο τότε υπουργός Εξωτερικών Ιάκωβος Ρίζος Νερουλός απευθύνθηκε στον έλληνα πρεσβευτή, διαπιστευμένο στην Υψηλή Πύλη Κωνσταντίνο Ζωγράφο, αναζητώντας δήμιους μεταξύ των «Κατζιβέλων Τούρκων» εκτός των ορίων του ελληνικού κράτους.

Και όπως παρατηρούσε η κ. Τομαή «παρά τη χρήση της τουρκικής γλώσσας, κακώς οι Κατσίβελοι εθεωρούντο Τούρκοι. Πρόκειται για αθίγγανους µουσουλµάνους, που µετανάστευσαν από την Ινδία στον µικρασιατικό χώρο και αρκετοί ζουν ακόµη στη Θράκη».

Ας θυμηθούμε επίσης, ότι με λαιμητόμο έχασε τη ζωή του και ο Γάλλος ποιητής Αντρέ Σενιέ, (με μητέρα Ελληνίδα) που είχε γεννηθεί στην Κωνσταντινούπολη και όπως είναι γνωστό, ένιωθε Θραξ !!!

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

ΠΗΓΕΣ: Αρχείο εφημερίδων «Παλιγγενεσία», «Αυγή», «Ελπίς», «Μέλλον» Αθηνών, έτους 1865 και «Βήμα της Κυριακής».