Η μεγαλύτερη στρατιωτική νεκρόπολη των Βαλκανίων είναι στη Θεσσαλονίκη. Είναι θαμμένοι 22 χιλιάδες από όλες εθνότητες (φωτο)

Στη συμβολή των συνοικιών Αμπελόκηποι, Σταυρούπολη και Νεάπολη της Θεσσαλονίκης, σε μια περιοχή γεμάτη από κυπαρίσσια, βρίσκεται η μεγαλύτερη στρατιωτική νεκρόπολη των Βαλκανίων. Τα Συμμαχικά Κοιμητήρια «Ζέιτενλικ».

Φιλοξενούν περισσότερους από 20.000 στρατιώτες όλων των εθνικοτήτων που έπεσαν ηρωικά μαχόμενοι στο Μακεδονικό Μέτωπο, κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου (1915-1918).

Εκεί εγκαταστάθηκαν, το 1915, οι δυνάμεις της Αντάντ που αποβιβάστηκαν στη Θεσσαλονίκη, με σκοπό να συνδράμουν τη Σερβία που βρισκόταν εγκλωβισμένη από την τριπλή επίθεση Γερμανίας, Αυστροουγγαρίας και Βουλγαρίας

Το μέτωπο παρέμεινε σχετικά σταθερό μέχρι τη νικηφόρα συμμαχική επίθεση, τρία χρόνια αργότερα, και που έληξε με την απελευθέρωση της Σερβίας και την παράδοση της Βουλγαρίας.

«Το Ζέιτενλικ, το μεγάλο στρατόπεδο, είχε παραπάνω από 20 χιλιόμετρα μήκος και πάνω από 10 με 12 χιλιόμετρα φάρδος. Μιλάμε για μία τεράστια βάση, η οποία ήταν απαραίτητη προκειμένου να υποστηριχθεί ένα μέτωπο», αναφέρει στη «Μηχανή του Χρόνου» ο καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, Βλάσης Βλασίδης.

Άνθρωποι που «κουβαλούσαν» τις δικές τους ξεχωριστές ιστορίες κλήθηκαν να πολεμήσουν στα εδάφη μιας ξένης χώρας και σκοτώθηκαν εν ώρα καθήκοντος.

Πολλοί από αυτούς ήταν κάτω των 25 ετών και δεν γύρισαν ποτέ στην πατρίδα και την οικογένειά τους. Αναπαύθηκαν για πάντα στην Ελλάδα.

Τα κοιμητήρια του Ζέιτενλικ δεν είναι τα μοναδικά στρατιωτικά νεκροταφεία της χώρας. Είναι, όμως, ένα αξιοθέατο με μεγάλη ιστορική και συμβολική σημασία, την ύπαρξή του οποίου αγνοούν ακόμη και πολλοί Θεσσαλονικείς.

Ένα μέρος που αποπνέει ιστορία, μνήμη και την τραγικότητα που φέρνει μαζί του κάθε πόλεμος.

Γιατί δεν υπάρχουν μνήματα Ελλήνων στρατιωτών

Στο Ζέιτενλικ δεν υπάρχουν θαμμένοι Έλληνες στρατιώτες. Σύμφωνα με τον Βλάση Βλασίδη, αυτό οφείλεται στη μη εξοικείωση των Ελλήνων με την ιδέα των στρατιωτικών νεκροταφείων μέχρι εκείνη την εποχή:

«Οι Έλληνες δεν είχαν τότε αυτή την κουλτούρα, δηλαδή να θάβουν τους δικούς νεκρούς τους σε στρατιωτικά κοιμητήρια. Αυτή είναι μια παράδοση που δημιουργήθηκε στο Μεσοπόλεμο, ιδιαίτερα όταν οι διαπιστευμένοι Έλληνες αξιωματικοί από το Γενικό Επιτελείο Στρατού ήρθαν σε επαφή  με τους Βρετανούς.

Είδαν πώς γίνονταν τα βρετανικά κοιμητήρια και έτσι, το 1924, συστήθηκε μία επιτροπή για να εξετάσει το ενδεχόμενο να δημιουργηθούν και ελληνικά. Βρισκόμαστε, όμως, μετά τη Μικρασιατική καταστροφή, όπου η Ελλάδα έχει πολλά οικονομικά προβλήματα, και η κατασκευή των κοιμητηρίων καθυστέρησε».

Τελικά, στο Ζέιτενλικ δημιουργήθηκε μεταγενέστερα ένα συλλογικό μνημείο για τους Έλληνες πεσόντες του Μεγάλου Πολέμου.

Η χωροθέτηση του Ζέιτενλικ

Στο Ζέιτενλικ έχουν ενταφιαστεί 8.089 Γάλλοι πεσόντες, 7.500 Σέρβοι, 3.000 Ιταλοί, 1.600 Βρετανοί και 400 Ρώσοι.

Όλοι έχουν ομαδοποιηθεί με βάση την εθνικότητα και τα μνήματά τους είναι τοποθετημένα σε ειδικά διαμορφωμένους χώρους, τους λεγόμενους τομείς. Επιπρόσθετα, στο Ζέιτενλικ είναι ενταφιασμένοι και Βούλγαροι αιχμάλωτοι πολέμου.

«Οι Γάλλοι, όπως και οι Βρετανοί και οι Ιταλοί έχουν τους νεκρούς τους να “κοιτάνε” προς βορρά και νότο, ενώ οι ορθόδοξοι, Ρώσοι και Σέρβοι, τους έχουν τοποθετήσει να “βλέπουν” προς ανατολάς», διευκρινίζει ο κ. Βλασίδης.

Ατελείωτες σειρές από σταυρούς και ταφοπλάκες αντικρίζει ο επισκέπτης στο γαλλικό και τον βρετανικό τομέα. Τόσο οι επίγειες όσο και οι πανοραμικές φωτογραφίες προκαλούν δέος.

Κάποιοι σταυροί ή μνήματα αναφέρουν μόνο το όνομα του πεσόντος, κάποιοι άλλοι και τη στρατιωτική μονάδα, στην οποία ανήκε ή την ηλικία του. Οι αγγλικοί τάφοι βρίσκονται σε μια έκταση καταπράσινη από γκαζόν και με ένα επιβλητικό σταυροειδές μνημείο.

Τα μνήματα των Γάλλων και ο φόρος τιμής στους μισθοφόρους

Τη μεγαλύτερη έκταση του Ζέιτενλικ καταλαμβάνουν τα μνήματα των Γάλλων στρατιωτών. Ο επισκέπτης μπορεί να διακρίνει σε ορισμένους σταυρούς την ένδειξη «M» που υποδηλώνει την ύπαρξη μισθοφόρων από τη Μαδαγασκάρη, «S» για όσους κατάγονταν από τη Σενεγάλη και το άστρο του Δαβίδ για όλους όσοι είχαν εβραϊκή καταγωγή.

«Οι Γάλλοι δεν είχαν στρατιώτες μόνο από τη μητροπολιτική Γαλλία, αλλά και από τις αποικίες τους. Εδώ ήρθαν και πολέμησαν στρατιώτες από την Αφρική, την Ινδοκίνα, τη Σενεγάλη, τη Μαδαγασκάρη και από άλλες περιοχές. Το ίδιο συμβαίνει και με τους Βρετανούς», αναφέρει ο Βλάσης Βλασίδης.

Ένα ιδιαίτερο κτίσμα στον χώρο του γαλλικού κοιμητηρίου είναι η κόκκινη στρογγυλή εκκλησία, με τον χαρακτηριστικό λευκό σταυρό στην κορυφή του τρούλου της.

Στο εσωτερικό της είναι πλούσια διακοσμημένη και στην πίσω πλευρά της υπάρχει μια πλάκα που γράφει ονόματα Γάλλων.

Εξίσου εντυπωσιακό είναι και ένα μνημείο που αναγράφει: “Στους 8.089 Γάλλους στρατιώτες αυτής της νεκρόπολης που πέθαναν για τη Γαλλία“.

Το 2015, με αφορμή τη συμπλήρωση ενός αιώνα από την έναρξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, εγκαινιάστηκε στην είσοδο του Γαλλικού τομέα το Μουσείο Γαλλικού Στρατιωτικού Νεκροταφείου Ζέιτενλικ, με πρωτοβουλία του Γενικού Προξενείου της Γαλλίας στη Θεσσαλονίκη.

Ο «ακοίμητος φρουρός» των Σέρβων

Ξεχωριστό κομμάτι της ιστορίας του Ζέιτενλικ και, πιο συγκεκριμένα, του σέρβικου τομέα είναι ο υπερήλικας φύλακάς του, Γεώργιος Μιχαήλοβιτς.

Ο πατέρας και ο παππούς του αφιέρωσαν τη ζωή τους, για να συλλέξουν και να φυλάξουν τα οστά των πολεμιστών από τις πλαγιές του Μακεδονικού Μετώπου. Αμφότεροι υπήρξαν φύλακες του σερβικού νεκροταφείου και ο Γεώργιος συνεχίζει την παράδοση από το 1961.

Η «Μηχανή του Χρόνου» είχε συναντήσει τον Μιχαήλοβιτς, στο πλαίσιο της δημοσιογραφικής έρευνας για τις μάχες της Στρατιάς της Ανατολής στο Μακεδονικό Μέτωπο, και εκείνος διηγήθηκε πολεμικές ιστορίες που χαράχθηκαν ανεξίτηλα στη μνήμη και την ψυχή του.

Ο 90χρονος “ακοίμητος φρουρός” 8.000 Σέρβων στρατιωτών στη Θεσσαλονίκη. Η συγκινητική συνάντηση με τον πολεμιστή που επέζησε με 70 τραύματα στο μακεδονικό μέτωπο

Στην είσοδο του σέρβικου τομέα δεσπόζει ένα επιβλητικό μαυσωλείο. Μπαίνοντας κανείς στο εσωτερικό του, αισθάνεται πως βλέπει ένα μικρό μουσείο.

Σημαίες, πηλήκια, φωτογραφίες, παράσημα και διάφορα προσωπικά αντικείμενα ανεκτίμητης αξίας είναι τα εκθέματά του. Επίσης, στο υπόγειο του μαυσωλείου, ο επισκέπτης θα δει τα οστεοφυλάκια 5.500 Σέρβων στρατιωτών.

Για τους Σέρβους, το Συμμαχικό Κοιμητήριο του Ζέιτενλικ είναι τόπος προσκυνήματος που το επισκέπτονται πολύ συχνά.

Το ιστορικό του Ζέιτενλικ

Πριν την κατασκευή του τεράστιου νεκροταφείου, υπήρχε στην περιοχή έκταση με ελαιώνες. Από εκεί πήρε και την ονομασία του το κοιμητήριο, καθώς η τούρκικη λέξη «Ζέιτενλικ» σημαίνει «ελαιώνας».

Πιστεύεται ότι η συγκεκριμένη τοποθεσία επιλέχθηκε, διότι στην περιοχή προϋπήρχαν καθολικά κοιμητήρια και επειδή γειτονικά κτήρια που ανήκαν στη Μονή Λαζαριστών μετατράπηκαν σε νοσοκομεία.

Η συμφωνία για την ίδρυση κοινού κοιμητηρίου υπογράφτηκε τον Νοέμβριο του 1918, από τις στρατιωτικές αρχές της Ελλάδας, της Γαλλίας, της Αγγλίας, της Σερβίας και της Ιταλίας.

Το ελληνικό κράτος αγόρασε την έκταση και κατόπιν παραχώρησε την επικαρπία στις κυβερνήσεις των παραπάνω χωρών.

Όπως ανέφερε το σχετικό άρθρο 4 του νόμου 2473/1920, «εις τα μεικτά κοιμητήρια αι δαπάναι αύται καταμερίζονται μεταξύ των ενδιαφερόμενων κυβερνήσεων, κατ’ αναλογίαν του αριθμού των στρατιωτικών τάφων εκάστης εθνικότητος».

Στις 11 Νοεμβρίου 1936, ανήμερα της συμπλήρωσης 18 ετών από τη λήξη του Α’ Π.Π., μια μεγαλειώδης τελετή, παρουσία χιλιάδων Ελλήνων και Σέρβων προσκεκλημένων, πραγματοποιήθηκε μπροστά από το σέρβικο μαυσωλείο στο Ζέιτενλικ.

Τις επόμενες δεκαετίες, δύο Γάλλοι πρόεδροι επισκέφθηκαν το Συμμαχικό Κοιμητήριο: ο Σαρλ Ντε Γκολ το 1963 και ο Βαλερί Ζισκάρ Ντ’ Εστέν το 1975.

Μέχρι σήμερα, την ευθύνη για τη συντήρηση των μνημάτων και τη φροντίδα των χώρων έχει η εκάστοτε ξένη κυβέρνηση.

Πηγή κεντρικής φωτογραφίας: © Μηχανή του Χρόνου