“Καραμανλής ή τανκς”. Το παρασκήνιο της φράσης του Μίκη Θεοδωράκη, που σημάδεψε τις εκλογές του ’74

Στις 17 Νοεμβρίου 1974, πραγματοποιήθηκαν οι πρώτες εκλογές μετά την πτώση της Χούντας των Συνταγματαρχών.

Η Νέα Δημοκρατία του  Κωνσταντίνου Καραμανλή κέρδισε με ποσοστό 54,37% (220 έδρες), ενώ η Ένωση Κέντρου-Νέες Δυνάμεις του Γεώργιου Μαύρου απέσπασε το 20,42% των ψήφων (60 έδρες).

Το ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα Παπανδρέου κέρδισε 12 έδρες (13,58%) και η Ενωμένη Αριστερά, αποτελούμενη από την ΕΔΑ, το ΚΚΕ και το ΚΚΕ Εσωτερικού, 8 έδρες (9,47%).

Η διενέργεια εκλογών ήταν το πρώτο βήμα για την αποκατάσταση της δημοκρατικής ομαλότητας. Το αποτέλεσμά τους απλώς επιβεβαίωσε τη μεγάλη δημοτικότητα του αρχηγού της ΝΔ.

Για πολλούς ο εκλογικός θρίαμβος του Καραμανλή καθορίστηκε από μία φράση που αποδόθηκε στον Μίκη Θεοδωράκη και σημάδεψε την προεκλογική περίοδο: “Καραμανλής ή τανκς“.

Με ποιον τρόπο ειπώθηκε η φράση

Στο δεύτερο τόμο του έργου του “Το Χρέος“, ο Μίκης Θεοδωράκης υποστηρίζει ότι η φράση “Καραμανλής ή τανκς“, αν και επί της ουσίας δεν τον έβρισκε αντίθετο, ειπώθηκε σε διαφορετικό πλαίσιο από αυτό που αποδόθηκε:

“Είναι αλήθεια πώς από τον Ιανουάριο του 1973 είχα δημόσια προτείνει λύση Καραμανλή. Αλλά το «Καραμανλής ή τανκς» έμεινε στην Ιστορία. Φυσικά συμφωνούσα με τη μεταβατική λύση Καραμανλή αλλά το σύνθημα «Καραμανλής ή τανκς» προέκυψε ως εξής.

Έκανα τότε τις πρόβες μου [σ.σ.: στις 3 Οκτωβρίου 1974] μαζί με νέους τραγουδιστές, τον Νταλάρα, τον Μητσιά, τη Φαραντούρη, τον Καλογιάννη για να πραγματοποιήσουμε τις περίφημες συναυλίες, τις ιστορικές, στο Καραϊσκάκη.

Και είχαμε προγραμματίσει, μετά από τις συναυλίες μας στην Αθήνα και τον Πειραιά, να πάμε στην επαρχία. Τα είχαμε αναγγείλει αυτά.

Εκείνη την ημέρα είχα καλέσει τους δημοσιογράφους, οι οποίοι πρώτη φορά με έβλεπαν, μετά από τόσα χρόνια, να διευθύνω ορχήστρα σε πρόβα, ήταν και μεγάλη η συναισθηματική φόρτιση.

Και την ώρα που τελείωσα την πρόβα και ήμουν έτοιμος να δώσω την press conference και να αναγγείλω το πρόγραμμα, εκείνη τη στιγμή χτύπησε το τηλέφωνο και ήταν, νομίζω, ο Μολυβιάτης ή κάποιος από το Γραφείο του Καραμανλή.

Μου είπε: «Ο κύριος πρόεδρος θα σας παρακαλούσε να περιορίσετε τις συναυλίες σας μόνο στην Αθήνα». Βέβαια, απάντησα κι εγώ, ξαναμμένος από την πρόβα και τον ενθουσιασμό του κόσμου:

«Πολύ άσχημα ξεκινάει η κυβέρνηση Καραμανλή. Δηλαδή μου απαγορεύει να κάνω συναυλίες; Κι αν τις κάνω, τι θα γίνει;». «Ναι», είπε «το απαγορεύουμε. Υπάρχουν λόγοι που δεν πρέπει να πάτε έξω».

Φυσικά κι ο τρόπος που μίλησα εγώ ήταν λιγάκι άκομψος και νευρικός, αλλά στο βάθος μπορεί να είχε δίκιο ο Καραμανλής φοβούμενος τι μπορούσε να γίνει στην επαρχία. Θα μπορούσε να γίνει προβοκάτσια.

Εν πάση περιπτώσει, εγώ αγρίεψα και δήλωσα στους δημοσιογράφους: «Αυτή τη στιγμή τηλεφώνησαν εκ μέρους του κυρίου Καραμανλή και μου απαγορεύουν να βγω έξω από την Αθήνα.

Αρχίζει πολύ άσχημα τη διακυβέρνηση της χώρας με απαγορεύσεις. Και μπορεί αυτή τη στιγμή να είμαστε σε πολύ άσχημη κατάσταση και να έχουμε από τη μία τον Καραμανλή και από την άλλη τα τανκς αλλά όμως δεν δικαιούται να αρχίζει με απαγορεύσεις!».

Την άλλη μέρα η «Βραδυνή» είχε τίτλο «Καραμανλής ή τανκς». Να το διαψεύσω αυτό; Να πω ότι δεν είναι δικό μου; Αφού κατά βάση συμφωνούσα διότι εγώ είχα προτείνει τη λύση Καραμανλή. Δεν ήταν όμως αυτό το σύνθημα μου“.

Η εφημερίδα “Τα Νέα” παρουσίασε όσα είπε ο Μίκης Θεοδωράκης, που θεώρησε ότι η μουσική του βγήκε από τη φυλακή αλλά δεν μπορούσε να κυκλοφορήσει ελεύθερα.

Τόνισε όμως ότι “πρέπει να είμαστε όλοι ενωμένοι διατηρώντας ο καθένας τη γραμμή του“. Στη δεύτερη παράγραφο διαβάστε το ρεπορτάζ της εφημερίδας για το γενικό πλαίσιο στο οποίο ειπώθηκε η φράση:

“Ο Καραμανλής είναι ο μόνος που έχει με το μέρος του λαό, στρατό και Αμερικάνους”

Η φράση “Καραμανλής ή τανκς” μετατράπηκε σε σλόγκαν που συνόψισε το διακύβευμα της πρώτης μεταπολιτευτικής κάλπης και άσκησε ψυχολογική επίδραση σε σημαντικό μέρος του εκλογικού σώματος.

Ήταν μια περίοδος που κυκλοφορούσαν φήμες για εκδήλωση κινήματος, σύλληψη του Ευάγγελου Αβέρωφ και σχέδια δολοφονίας του “Εθνάρχη”.

Το κλίμα αυτό ενισχύθηκε στις 23 Οκτωβρίου 1974, όταν οι πρωτεργάτες της επταετίας, μαζί με τον Ιωάννη Λαδά και τον Μιχάλη Ρουφογάλη, συνελήφθησαν και εκτοπίστηκαν στην Τζια για συνωμοτική δραστηριότητα.

“Η αναζωπύρωση της φοβίας ενός νέου πραξικοπήματος θα αποτρέψει τους εκλογείς να ψηφίσουν το Κέντρο και τα αριστερά κόμματα“, έγραψε τότε η βρετανική εφημερίδα Guardian.

Καθώς ο Θεοδωράκης έβλεπε ότι οι πολιτικοί αντίπαλοι του Καραμανλή δεν ήταν ενωμένοι και οργανωμένοι, υποστήριξε την υποψηφιότητα του “Εθνάρχη” ως τη μοναδική λύση, ώστε να μην διολισθήσει η χώρα ξανά στη δικτατορία:

“Τελικά αφού το σκέφτηκα πολύ και τα μέτρησα όλα […] δήλωσα ότι, μετά την αποτυχία για ενότητα των αντιστασιακών δυνάμεων, δεν υπάρχει παρά μόνο μία λύση για να πέσει η χούντα : η λύση Καραμανλή.

Απαντώντας μάλιστα σε ερώτηση Αμερικανού δημοσιογράφου “Γιατί ο Καραμανλής;”, εξήγησα ότι στην Ελλάδα την πολιτική κατάσταση διαμορφώνουν τρεις παράγοντες: ο ελληνικός λαός, ο ελληνικός στρατός και οι Αμερικάνοι.

Υπάρχουν Έλληνες πολιτικοί που έχουν μαζί τους κάποιον από τους παράγοντες αυτούς. Ο Καραμανλής είναι ο μόνος που αυτή τη στιγμή έχει με το μέρος του και τους τρεις“.

Οι αντιδράσεις των κομμάτων

Θέση πάνω στη φράση του Θεοδωράκη πήρε η Ένωση Κέντρου. Σε τηλεοπτική του ομιλία, στις 30 Οκτωβρίου 1974, ο Γεώργιος Μαύρος ανέφερε:

“Αυτά που διαδίδονται “Καραμανλής ή τανκς” είναι κωμικά. Η παμψηφία των Ενόπλων Δυνάμεων και των Σωμάτων Ασφαλείας θα προστατεύση την επάνοδο στην ομαλότητα.

Μόνο παράφρονες νοσταλγούν το καθεστώς που άφησε ερείπια και οδήγησε τη χώρα στη συμφορά“. (Θυμίζουμε ότι η κυπριακή τραγωδία ήταν πρόσφατη)

Μετά την επικράτηση του Καραμανλή, ο Γεώργιος Μαύρος ισχυρίστηκε ότι το δίλημμα που είχε θέσει ο Θεοδωράκης “προκάλεσε ανησυχίες” στο εκλογικό σώμα και γι’ αυτό κέρδισε η ΝΔ.

Παρεμφερείς απόψεις εξέφρασαν τόσο ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ, Ανδρέας Παπανδρέου όσο και ο Γενικός Γραμματέας του ΚΚΕ, Χαρίλαος Φλωράκης.

Ο μεν Παπανδρέου δήλωσε ότι “ο εκλογεύς έπεσε στην παγίδα του ψεύτικου διλήμματος “Καραμανλής ή τανκς” και αντέδρασε ανάλογα“, ο δε Φλωράκης τόνισε πως “η προβολή του γνωστού συνθήματος “Καραμανλής ή τανκς” έβαλε τη σφραγίδα στο αποτέλεσμα των εκλογών“.

Η φράση αυτή συνόδευσε τον Μίκη Θεοδωράκη για το υπόλοιπο της ζωής του, με αποτέλεσμα να δεχθεί έντονη κριτική από τους αριστερούς και τους κομμουνιστές.

Οι περισσότεροι μελετητές και ιστορικοί πιστεύουν ότι μπορεί η ΝΔ να μην υιοθέτησε επίσημα ως σύνθημα το “Καραμανλής ή τανκς“, αλλά την εξυπηρέτησε απόλυτα.

Δέκα μήνες μετά τις εκλογές του 1974, ο κοινωνιολόγος και πολιτικός στοχαστής, Νίκος Πουλαντζάς είχε δηλώσει για την επίμαχη φράση:

“Αναμφισβήτητα επρόκειτο πάντα για ένα ψεύτικο και ανυπόστατο δίλημμα. Το σύνολο της αντιπολίτευσης ρίχνει συχνά την ευθύνη της ιδεολογικής λειτουργίας αυτού του ψευδοδιλήμματος στον Καραμανλή, που το εκμεταλλεύεται συνεχώς.

Πράγμα που αποτελεί έναν εύκολο τρόπο να κρύβη κανείς τις δικές του ευθύνες. Ο Καραμανλής στο κάτω-κάτω, ενεργώντας έτσι, μπορούμε να πούμε ότι “τη δουλειά του κάνει”.

Πιστεύω όμως ότι δεν θα κατάφερνε να κάνει πιστευτό αυτό το ψευδοδίλημμα αν, από την άλλη μεριά, δεν υπήρχε ο κατακερματισμός των δυνάμεων της αντιπολίτευσης […]

Όσο η κατάσταση της αντιπολίτευσης παραμένει αυτή που είναι, το ψευτοδίλημμα αυτό θα λειτουργεί στον κόσμο από μόνο του, σχεδόν αυτόματα“.

Πηγές εικόνων κεντρικής φωτογραφίας: Παντελής Σαΐτας και Αρχείο Κωνσταντίνου Καραμανλή (μέσω ΑΠΕ-ΜΠΕ)