Ο σπουδαίος αρχαίος Έλληνας εφευρέτης, που ξεκίνησε με έναν αυτόματο καθρέπτη στο κουρείο του πατέρα του. Οι μεγάλες ανακαλύψεις

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Ο Κτησίβιος ο Αλεξανδρεύς (περίπου 300-222 π.Χ.) ήταν εφευρέτης και μαθηματικός στην Αλεξάνδρεια, την εποχή που οι Πτολεμαίοι κυβερνούσαν την Αίγυπτο.

Ελάχιστα είναι γνωστά για τη ζωή του Κτησίβιου, αλλά οι εφευρέσεις του ήταν ευρέως γνωστές κατά τη διάρκεια της ζωής του. Έφτιαξε την πρώτη του εφεύρεση στο κουρείο του πατέρα του, όπου δούλευε ως βοηθός.

Γιος κουρέα

Ο Κτησίβιος ήταν γιος ενός κουρέα και γεννήθηκε γύρω στο 300 π.Χ., πιθανότατα στην Αλεξάνδρεια. Άρχισε την καριέρα του ως βοηθός στην επιχείρηση του πατέρα του. Ενώ δούλευε εκεί, εφηύρε έναν καθρέφτη ρυθμιζόμενου βάρους. Ο Ρωμαίος συγγραφέας Βιτρούβιος, στο έργο του «Περί Αρχιτεκτονικής» (9.8.2-4), αναφέρει:

«Ο Κτησίβιος, που γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια, ήταν γιος ενός κουρέα. Ξεχώριζε για το μυαλό και τη μεγάλη του εργατικότητα, λέγεται ότι τον ευχαριστούσε να κάνει ευφυείς κατασκευές. Για παράδειγμα, επιθυμώντας να κρεμάσει έναν καθρέφτη στο κατάστημα του πατέρα του με τέτοιο τρόπο ώστε να κατεβαίνει και να ξανασηκώνεται μέσω ενός κρυμμένου σκοινιού που είχε στην απόληξή του ένα βάρος.

Έτσι κατασκεύασε την παρακάτω μηχανική συσκευή. Κάτω από την δοκό της στέγης στερέωσε ένα ξύλινο αγωγό στο οποίο τοποθέτησε τροχαλίες. Τοποθέτησε ένα σχοινί μέσα και κατά μήκος του αγωγού μέχρι εκεί που έκανε γωνία με τον τοίχο. Στο σημείο αυτό εγκατέστησε ένα κατακόρυφο σωλήνα. Μέσα σε αυτόν ολίσθαινε μια μολύβδινη σφαίρα που ήταν συνδεδεμένη με το σχοινί.

Έτσι το βάρος έπεφτε στα στενά όρια του σωλήνα, και «συνέθλιβε» τον εγκλωβισμένο αέρα (προκαλούσε συμπύκνωση του αέρα). Καθώς η πτώση (της σφαίρας) ήταν γρήγορη, ανάγκαζε τη μάζα του συμπιεσμένου αέρα να βγαίνει από το στόμιο του σωλήνα, παράγοντας έναν διακριτό ήχο.

Έτσι, ο Κτησίβιος, παρατηρώντας ότι ήχοι και νότες παράγονταν από την επαφή μεταξύ του ελεύθερου αέρα και αυτού που εξωθούνταν από τον σωλήνα, χρησιμοποίησε αυτή την αρχή στη κατασκευή των πρώτων υδραυλικών οργάνων. Επίσης, εφηύρε μεθόδους ανύψωσης του νερού, αυτόματες συσκευές και πολλές άλλες κατασκευές διαφόρων ειδών…..όπως και το υδραυλικό ρολόι».

Οι εφευρέσεις του

Η κατασκευή αυτού του καθρέπτη ενέπνευσε τον Κτησίβιο να κάνει την πιο γνωστή εφεύρεσή του, το υδραυλικό όργανο (ύδραυλις), πρόγονος του σύγχρονου εκκλησιαστικού οργάνου. Ήταν ένα μουσικό όργανο που λειτουργούσε με την πίεση νερού και θεωρείται το πρώτο πληκτροφόρο όργανο.

Ο Έλληνας εφευρέτης και η σύζυγός του, Θάις θεωρούνταν εξαιρετικοί παίκτες του οργάνου.

Η ύδραυλις δεν ήταν η μόνη εφεύρεση του Κτησίβιου. Υπάρχουν αρχαίες αναφορές ότι κατασκεύασε ένα υδραυλικό ρολόι . Για πάνω από 1.800 χρόνια ήταν το πιο ακριβές ρολόι στον κόσμο. Μόλις το 1656, στην Ολλανδία, εφευρέθηκε ένα ακριβέστερο ρολόι.

Ο Κτησίβιος περιέγραψε μία από τις πρώτες αντλίες για την παραγωγή πίεσης νερού ή για την άντληση νερού από πηγάδια. Τέτοιοι μηχανισμοί ήταν κοινοί στην ρωμαϊκή εποχή και έχουν βρεθεί κατά τη διάρκεια ανασκαφών, σε διάφορες θέσεις της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

Διευθυντής του Μουσείου Αλεξάνδρειας

Επί βασιλείας Πτολεμαίου Β’  Φιλάδελφου (283-245 π. Χ.) ιδρύθηκε το Μουσείο της Αλεξάνδρειας, το περίφημο επιστημονικό-εκπαιδευτικό ίδρυμα στην Αλεξάνδρεια, το οποίο περιλάμβανε τη φημισμένη Βιβλιοθήκη.

Ο Κτησίβιος ήταν ο πρώτος διευθυντής του «Μουσείου». Θα μπορούσε έτσι να θεωρηθεί και ως ο πρώτος διευθυντής «πολυτεχνικής» σχολής στην ιστορία.

Παρά την εύνοια των Πτολεμαίων βασιλέων, ο Διογένης Λαέρτιος καταγράφει μία ιστορία, σύμφωνα με την οποία ο Κτήσιβιος παρέμεινε φτωχός. Μια μέρα, ο φιλόσοφος Αρκεσίλαος τον επισκέφθηκε στον σπίτι του. Εκεί τον βρήκε άρρωστο και να μην έχει ούτε τα αναγκαία.

Επειδή ο Κτησίβιος ήταν υπερήφανος και δεν θα δεχόταν καμία οικονομική βοήθεια από τους φίλους του, ο Αρκεσίλαος του έβαλε κρυφά πολλά χρήματα κάτω από το μαξιλάρι του. Όταν ο Κτησίβιος τα βρήκε, σχολίασε: «Αυτό είναι ένα από τα αστεία του Αρκεσίλαου».

Συγγραφικό έργο

Ο Κτησίβιος είχε και σημαντικό συγγραφικό έργο. Έγραψε τις πρώτες πραγματείες για την «Πνευματική», δηλαδή την επιστήμη του συμπιεσμένου αέρα και τις χρήσεις του σε αντλίες. Το πιο γνωστό από αυτά τα έργα του είχε τίτλο Περί Πνευματικής και του χάρισε τον τίτλο «Πατέρας της Πνευματικής».

Έγραψε, επίσης, έργα στρατιωτικής μηχανικής, Βελοποιητικά που αφορούσε την εφαρμογή σε πολιορκητικές μηχανές τεινομένων ιμάντων δια τροχών.

Το πιο σημαντικό έργο του Κτησίβιου ήταν τα Απομνημονεύματα, στα οποία περιέγραφε όλες τις έρευνες και τις καινοτομίες του.

Δυστυχώς κανένα από τα έργα του δεν έχει διασωθεί.

Παρά ταύτα, παίρνουμε μία ιδέα για το σπουδαίο έργο του Κτησιβίου από αναφορές σε συγγραφείς της ρωμαϊκής εποχής, όπως ο Βιτρούβιος, ο Αθηναίος, ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος, ο Φίλων ο Βυζάντιος, ο Πρόκλος -ο σχολιαστής του Ευκλείδη- και ο Ήρων ο Αλεξανδρεύς.

Το 1976, σε κρατήρα στην πίσω πλευρά του φεγγαριού, δόθηκε το όνομα του Κτησίβιου από την Διεθνή Ένωση Αστρονομίας.

Αρχική φωτογραφία: Απόδοση της μορφής του Κτησίβιου από AΙ