Ο συνοικισμός που προτάθηκε να φέρει την ονομασία Αδάμ, Μέσο Φάληρο ή Φαληρικό Κέντρο. Οι ταβέρνες και οι μεγάλοι του πάλκου

Γράφει ο συνεργάτης μας, ιστορικός ερευνητής Στέφανος Μίλεσης

Μια συγκεκριμένη περιοχή μεταξύ Νέου και Παλαιού Φαλήρου βαπτίστηκε από το λαό ως “Τζιτζιφιές”, από τα Τζίτζιφα (τον καρπό) και τις Τζιτζιφιές (τα δένδρα) που λέγεται πως κάποτε υπήρχαν εκεί. Τα τζίτζιφα γίνονταν ανάρπαστα, γιατί ήταν γλυκοί καρποί και με αυτά έφτιαχναν μαρμελάδες και γλυκά.

Η αποτυχία μετονομασίας

Στις αρχές του 20ού αιώνα, έγινε πρόταση να μετονομαστεί η περιοχή, καθώς οι τζιτζιφιές είχαν εξαφανιστεί, αλλά και διότι θεωρήθηκε το όνομα αστείο. Μια από τις ονομασίες που προτάθηκαν ήταν ΑΔΑΜ, από κάποιες αγριοσυκιές που είχαν απομείνει στην παραλία. Η ονομασία δεν εγκρίθηκε και έτσι προτάθηκε η ονομασία “Μέσο Κέντρο”.

Η πρόταση αυτή αιτιολογήθηκε καθώς από τη μια πλευρά υπήρχε το Νέο και από την άλλη το Παλαιό Φάληρο, άρα το μέσο αυτών θα μπορούσε να καλείται Μέσο ή αλλιώς “Φαληρικό Κέντρο”. Οι Αθηναίοι και οι Πειραιώτες, όμως, συνέχιζαν να το αποκαλούν ΤΖΙΤΖΙΦΙΕΣ και η απόπειρα μετονομασίας απέτυχε.

Ο προσφυγικός συνοικισμός Τζιτζιφιών

Επρόκειτο για έναν παραθαλάσσιο συνοικισμό με λιγοστά στην αρχή σπίτια που, όμως, μετά την καταστροφή του 1922, άρχισε να πυκνώνει γοργά. Οι περισσότεροι πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν στις Τζιτζιφιές ήταν από την Σμύρνη και ένας μικρότερος αριθμός από την Κωνσταντινούπολη και άλλα μέρη. Οι πρόσφυγες στις Τζιτζιφιές ασχολούνταν κατά κύριο λόγο με την αλιεία.

Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1930, στις τετρακόσιες παράγκες ζούσαν πολυμελείς οικογένειες, με την περιοχή να πλημμυρίζει τραγικά ύστερα από βροχόπτωση. Όμως αγάπησαν τη νέα τους πατρίδα. Μεταξύ αυτών και ο Γιάννης Παπαϊωάννου, ο οποίος είχε εγκατασταθεί με τη μητέρα του στο συνοικισμό των Τζιτζιφιών, αλλά και ο σπουδαίος καλλιτέχνης Γερμενής.

Οι Τζιτζιφιές διέθεταν παράρτημα του δημοτικού σχολείου της Καλλιθέας, που λάμβανε βοήθεια από την τοπική εκκλησία του Προφήτη Ηλία. Στεγαζόταν σε μια παράγκα διαστάσεων 7Χ4 μέτρων, φυσικά χωρίς κατάλληλες συνθήκες υγιεινής, εντός του οποίου έκαναν μάθημα 120 μαθητές!

Οι πρόσφυγες στις Τζιτζιφιές οργανώθηκαν μέσα από δύο σωματεία: τον Σύνδεσμο Προσφύγων Τζιτζιφιών, με 200 περίπου μέλη, και τον Φιλανθρωπικό Σύλλογο ΕΝΩΣΙΣ. Τα σωματεία κανόνιζαν να φέρνουν ανά τακτά χρονικά διαστήματα ιατρό στις έδρες τους για εξετάσεις ασθενών.

Ο Σμυρνομαχαλάς της παραλίας

Το χαρακτηριστικότερο ίσως στοιχείο του συνοικισμού των Τζιτζιφιών ήταν η παραλία με τις ταβέρνες της. Καθώς οι πρόσφυγες κάτοικοί της ήταν ψαράδες, προσπάθησαν αρχικά να προωθούν οι ίδιοι την ψαριά τους σε αυτοσχέδιες ταβέρνες, τις οποίες είχαν στήσει έξω από τα σπίτια τους. Όμοια είχε συμβεί αρχικά και στο Τουρκολίμανο, τον άλλο προσφυγικό συνοικισμό των Αϊβαλιωτών.

Και εκεί οι ταβέρνες είχαν εμφανιστεί, για να μπορούν να πωλούν οι ψαράδες την πραμάτεια τους. Όμως, το Τουρκολίμανο βρισκόταν σφηνωμένο ανάμεσα στον Πειραιά και στο κοσμοπολίτικο Νέο Φάληρο και οι ταβέρνες αναπτύχθηκαν σε αυτό έχοντας περισσότερο οικογενειακό χαρακτήρα.

Αντίθετα, η περιοχή των Τζιτζιφιών ήταν κατάλληλη για ανάπτυξη κέντρων διασκέδασης με ζωντανή μουσική, καθώς επικρατούσε η απόλυτη ερημιά και το σκοτάδι. Οι εφημερίδες της εποχής αποκαλούσαν αυτού του τύπου τα “Ζυθεστιατόρια” ως διαφθορεία, καθώς ισχυρίζονταν πως μέσω αυτών εξαπλωνόταν η πορνεία.

Οι Σμυρνιοί των Τζιτζιφιών δεν βρίσκονταν όλοι στην ίδια οικονομική κατάσταση. Κάποιοι έφεραν μαζί τους χρήματα και κοσμήματα και πέτυχαν να αγοράσουν εκτάσεις δίπλα στη θάλασσα, για να έχουν κοντά τα καΐκια τους.

Απλώθηκαν όχι μόνο στην παραλία των Τζιτζιφιών, αλλά σε όλο το μήκος της σημερινής Ακτής Ποσειδώνος. Όλη η παραλία έγινε μια Σμυρνέικη γειτονιά, που οι ίδιοι οι Σμυρνιοί αποκαλούσαν μεταξύ τους “Σμυρνομαχαλά”.

Οι ταβέρνες των Τζιτζιφιών

Τα κέντρα διασκέδασης στην παραλία των Τζιτζιφιών εμφανίζονταν σαν τα μανιτάρια, ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1930. Κρυμμένα πίσω από μάνδρες ή από πυκνοπλεγμένους καλαμένιους φράχτες βρίσκονταν στη σειρά αραδιασμένα τραπέζια έξω το καλοκαίρι. Τον χειμώνα η ίδια εικόνα, μέσα σε αυτοσχέδιες κατασκευές.

Ως προς τις ονομασίες των κέντρων αυτών, θα λέγαμε πως ήταν παράξενες, αφήνοντας υπόνοιες για κάτι περισσότερο, όπως “Μπουμπουνιέρα”, “Κρεββατού”, “Ραμόνα”, “Φοίνικες” και το θρυλικό “Νιρβάνα”.

Κάποιοι ισχυρίζονταν πως επρόκειτο για “μυστικούς δυσώνυμους οίκους”, κρυμμένους πίσω από ταμπέλες κέντρων διασκέδασης. Στις ταβέρνες στις Τζιτζιφιές κατέφευγαν συνήθως τα παράνομα ζευγάρια, σύζυγοι που απατούσαν τις συζύγους τους αλλά και άνδρες μόνοι, αφού στις ταβέρνες πάντοτε υπήρχαν κυρίες διαθέσιμες για παρέα.

Δημοτικός φωτισμός κατά μήκος της παραλίας δεν υπήρχε και τα λαμπιόνια ασετιλίνης που υψώνονταν σε σειρές μεταξύ δένδρων, φώτιζαν το κέντρο που τα είχε τοποθετήσει στο μήκος του.

Έτσι συνέβαινε μια πλήρης αντίθεση με το διπλανό Νέο Φάληρο που παρουσίαζε κοσμοπολίτικη ζωή, πλήρως φωταγωγημένο με τα τεράστια ξενοδοχεία, τη ταραντέλα και το θεατράκι του συγκρινόμενο με τις Τζιτζιφιές όπου επικρατούσε το σκοτάδι με τις μάνδρες, τους καλαμένιους φράχτες και τις γιρλάντες από λαμπιόνια να ανεμίζουν στον αέρα.

Η μεταπολεμική όψη των Τζιτζιφιών

Μεταπολεμικά, η παραλία άλλαξε αφήνοντας πίσω της τα σκοτάδια, τις ύποπτες μάνδρες και την προσφυγική μιζέρια των παραγκών. Στήθηκε πρώτο και καλύτερο το Πάλκο του Παπαϊωάννου. Το καλοκαίρι του 1948, σε ένα κέντρο με το όνομα “Καλαματιανός”, άρχισε ο Παπαϊωάννου να παίζει με πλήρη ορχήστρα.

Το 1949, στο ίδιο κέντρο άρχισε τις εμφανίσεις της η Σωτηρία Μπέλλου. Κάθε βράδυ έπαιζε ο Παπαϊωάννου το μπουζούκι του, με τον Καπετάν Ανδρέα Ζέππο να χορεύει στους ρυθμούς του.

Κόντρα του “Καλαματιανού” στάθηκε το “Φαληρικόν” του Μαργαρωμένου, στο πάλκο του οποίου βρίσκονταν ο Τσιτσάνης με την Μαρίκα Νίνου. Από τα πάλκα των Τζιτζιφιών πέρασαν σπουδαίοι συνθέτες, όπως ο Θεοδωράκης, ο Χατζηδάκις, ο Ξαρχάκος κ.ά.

Όπως σημειώνει ο Ευάγγελος Αθηναίος στο βιβλίο του “Ο Καπετάν Αντρέας Ζέππος. Ένας γλεντζές, φιλάνθρωπος και θυμόσοφος ψαράς στην παραλία του Φαλήρου” (Εκδόσεις Μουρούσια, 2012), τα τραγούδια αυτής της εποχής, όπως τα “Φαληριώτισσα”, “Μαρίτσα μου γλυκιά”, “Απ’ της Ζέας το λιμάνι”, “Η ξανθιά η μοδιστρούλα” που χαρακτηρίζονται από ρυθμό Σμυρνέικο και που τραγουδιούνται μέχρι σήμερα, αποτελούν παραγωγή των μεταπολεμικών Τζιτζιφιών.

Οι Τζιτζιφιές, με την ήρεμη όψη του γιαλού τους και το γαλήνιο τοπίο τους, “έσπασε” τη σκληράδα της Δραπετσώνας, την αγριάδα της ερημιάς των βράχων της Πειραϊκής, τους ταρσανάδες του Περάματος.

Το σκληρό απαγορευμένο ρεμπέτικο, τα ρεμπέτικα της φυλακής, ελάφρυναν, έγιναν χασάπικα, συρτός και τσιφτετέλια

Το τραγούδι, όπως το γνωρίζουμε σήμερα, οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο πέρασμα που έκανε από την παραλία των Τζιτζιφιών. Και δίπλα σε “Καλαματιανό” και “Φαληρικόν” λειτουργούσε η ταβέρνα του Καούδη (Ζαγοραίος), ο “Κουλουριώτης” (Καζαντζίδης, Μαρινέλλα), το “Χρυσό Βαρέλι” κ.α. Σε μια περιοχή, τα όρια της οποίας χάνονταν ανάμεσα σε Καλλιθέα, Μοσχάτο, άλλοτε δίπλα από την Θησέως κι άλλοτε δίπλα από την Συγγρού, δεκάδες άλλες μικρότερες ταβέρνες, κρασοπουλιά και ουζερί όπως του Τζίμη του Χονδρού, η Τριάνα του Χειλά, τ’ Αλέκου του Καπίρη το ουζερί.

Οι Τζιτιζιφιές κατέγραψαν τη χρυσή μεταπολεμική εποχή των πάλκων και των μεγάλων συνθετών, διότι όπως είναι γνωστό:

Ο Πειραιάς βγάζει εργάτες

η Αθήνα αριστοκράτες

το Κολωνάκι τους λιμοκοντόρους

και οι Τζιτζιφιές τους σαλταδόρους