Όταν οι φοιτητές από την Κρήτη ύψωσαν το ανάστημά τους στη Χούντα. Η συναυλία με Μαρκόπουλο και Ξυλούρη

Ιανουάριος 1972, ένας χρόνος και δέκα μήνες πριν από την εξέγερση του Πολυτεχνείου. 50 Κρήτες που φοιτούσαν στο Πανεπιστήμιο και τις ανώτατες σχολές της Αθήνας και του Πειραιά ένωσαν τις δυνάμεις τους, για να στηλιτεύσουν την ανελευθερία και την καταπίεση που είχε επιβάλει η Χούντα των Συνταγματαρχών στη νεολαία.

Το «όχημα»,  ήταν ο εθνοτοπικός σύλλογος «Φοιτητική Ένωση Κρητών» (ΦΕΚ). Είχε δημιουργηθεί από τα όργανα της Χούντας, τα οποία ήθελαν να προωθήσουν το αφήγημα της «φιλελευθεροποίησης του καθεστώτος».

Στην πραγματικότητα, ήταν ένας σύλλογος με διοίκηση οριζόμενη και ελεγχόμενη από τη Χούντα. Οι Κρητικοί είχαν αντιληφθεί την προπαγάνδα. Αποφάσισαν να πάρουν την κατάσταση στα χέρια τους και με την κίνησή τους ενέπνευσαν φοιτητές κι άλλων περιοχών της Ελλάδας να ξεσηκωθούν και να ορθώσουν το ανάστημά τους απέναντι στη δικτατορία.

Το αίτημα για εκλογές και η μεγαλειώδης συναυλία διαμαρτυρίας Μαρκόπουλου-Ξυλούρη

Η ΦΕΚ εξέλεξε το πρώτο διοικητικό συμβούλιο το Μάρτιο του 1972. Συγχρόνως, όπως αναφέρει ο πρώτος πρόεδρός της, Βασίλης Πεντάρης, «ζητήσαμε με ψήφισμά μας εκλογές σε όλους τους φοιτητικούς πανεπιστημιακούς συλλόγους, αφού τα συμβούλιά τους διορίζονταν από τα όργανα της Χούντας.

Το ψήφισμα αποτέλεσε μία μεγάλη συνεισφορά στο ξεκίνημα του αγώνα […] Απασχόλησε τον ξένο και τον ελληνικό τύπο. Η μεγάλη αγγλική εφημερίδα Guardian έγραφε στις 24 Απριλίου 1972: “Οι Κρήτες φοιτητές έστησαν στον τοίχο τους συνταγματάρχες, ζητώντας εκλογές στα πανεπιστήμια”».

Οι Κρητικοί φοιτητές άντλησαν έμπνευση από τους αγώνες των συμπατριωτών τους εναντίον της δικτατορίας του Ιωάννη Μεταξά το 1938, αλλά ήξεραν πως ο αγώνας για τη δημοκρατία δεν θα εξελισσόταν χωρίς εμπόδια, όπως παραδέχεται ο κ. Πεντάρης:

«Ήμασταν τότε μόνοι. Δεν υπήρχαν άλλοι δημοκρατικοί σύλλογοι, κόμματα, κομματικές νεολαίες, ελεύθερη φωνή. Όλα ήσαν στην παρανομία. Μοναδικό μας όπλο η δημοκρατική μας πίστη».

Η μαζικότερη δράση της ΦΕΚ ήταν η συναυλία του συνθέτη Γιάννη Μαρκόπουλου στο γήπεδο του Σπόρτινγκ στις 15 Μαΐου 1972. Περισσότερα από 3.000 άτομα έδωσαν το «παρών» και τραγουδούσαν το εμβληματικό «Πότε θα κάνει ξαστεριά» με τον τραγουδιστή Νίκο Ξυλούρη.

«Οι ξένοι ραδιοσταθμοί τη χαρακτήρισαν σαν τη σπουδαιότερη μαζική φοιτητική αντιδικτατορική εκδήλωση. Η δικτατορία θορυβήθηκε. Ο φόβος της έφτασε μέχρι την ηγεσία της Χούντας», αναφέρει ο Βασίλης Πεντάρης.

Στις εφημερίδες της 16ης Μαΐου 1972, η είδηση δεν έλαβε μεγάλη κάλυψη, καθώς περιορίστηκε σε μικρά μονόστηλα. «Ενθουσιώδεις εκδηλώσεις στη συναυλία Μαρκόπουλου», έγραψε η εφημερίδα «Το Βήμα», ενώ η «Μακεδονία» ανέφερε: «Κρήτες φοιτηταί συνεκρότησαν διαδήλωσιν – Διελύθησαν όμως υπό της αστυνομίας».

Σύμφωνα με τον Νίκο Γεωργακάκη, μέλος του ΔΣ της ΦΕΚ, η συνεργασία με τον φημισμένο συνθέτη δεν προέκυψε ξαφνικά, αλλά ήταν αποτέλεσμα ουσιαστικής αλληλεπίδρασης και αμοιβαίων συναισθημάτων:

«Πριν την πραγματοποίηση της συναυλίας, είχαμε συναντηθεί αρκετές φορές στην μπουάτ “Λήδρα”, όπου οι φοιτητές πηγαίναμε και απολαμβάναμε τις παραστάσεις, γνωρίζοντας από κοντά τον συνθέτη και τους ωραίους συνεργάτες του […] Ο Μαρκόπουλος ζούσε από κοντά τα τεκταινόμενα στη χώρα, είχε πιάσει τον παλμό των φοιτητών και της κοινωνίας και γνώριζε τις ανησυχίες της νεολαίας».

Όσον αφορά την ατμόσφαιρα την ημέρα της συναυλίας, ο κ. Γεωργακάκης την περιγράφει ως εξής: «Το γήπεδο, που χωράει 2.500 με 3.000 άτομα, ήταν κατάμεστο και αυτό ήταν πολύ σημαντικό γεγονός, γιατί ο κόσμος που προσήλθε γνώριζε πως δεν πήγαινε απλά σε μια πολιτιστική εκδήλωση, αλλά επίσης σε μια πολιτική εκδήλωση […]

Η ποιότητα της εκδήλωσης επιβεβαίωσε τις προσδοκίες μας […] Όλοι οι καλλιτέχνες συνεργάτες που πήραν μέρος στη συναυλία, ο Νίκος Ξυλούρης, η Μέμη Σπυράτου, ο Θέμης Ανδρεάδης και η Δάφνη Ζούνη, ήταν υπέροχοι και έδωσαν όλο τους το είναι […]

Εμείς οι οργανωτές δεν λογαριάσαμε τυχόν συνέπειες, πολύ πιθανές, καθώς το καθεστώς δεν έβλεπε με καλό μάτι την ΦΕΚ. Το ίδιο συνέβαινε και με τον Μαρκόπουλο, καθώς υπάρχουν συγκεκριμένα ντοκουμέντα που δείχνουν ότι ήταν στη μαύρη λίστα και απαγορευόταν η όποια σχέση μαζί του».

Ο αγώνας των Κρητών φοιτητών, όπως επίσης και η δράση άλλων φοιτητικών συλλόγων πριν τα γεγονότα του Πολυτεχνείου, αποτελούν παραγνωρισμένες πτυχές της νεότερης ελληνικής ιστορίας, τις οποίες αναδεικνύει το βιβλίο «Φοιτητική Ένωση Κρητών και Εθνοτοπικοί Φοιτητικοί Σύλλογοι την περίοδο της δικτατορίας», έκδοση του Ιδρύματος της Βουλής των Ελλήνων και του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Βενιζέλος».

ΠΗΓΗ: «Φοιτητική Ένωση Κρητών και Εθνοτοπικοί Φοιτητικοί Σύλλογοι την περίοδο της δικτατορίας», Έκδοση του Ιδρύματος της Βουλής των Ελλήνων και του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Βενιζέλος»

Κεντρική φωτογραφία: Από τη συναυλία στο Σπόρτινγκ (εξώφυλλο του πρώτου τεύχους του περιοδικού “Ξαστεριά”)