Πώς προσέγγισαν ψυχολόγοι και κοινωνιολόγοι, το φαινόμενο της “υστερικής Μπητλμάνιας”, που σόκαρε και το συγκρότημα

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Το 1963, το συγκρότημα ποπ, «Μπητλς», είχε αρχίσει να γίνεται γνωστό στο Ηνωμένο Βασίλειο και να έχει τις πρώτες μουσικές του επιτυχίες. Την ίδια χρονιά παρατηρήθηκε για πρώτη φορά το φαινόμενο κορίτσια και νεαρές γυναίκες να κραυγάζουν στη διάρκεια των συναυλιών του συγκροτήματος. Επιπλέον, αντιδρούσαν με τον ίδιο τρόπο ακόμη και όταν τύχαινε να δουν τα μέλη του συγκροτήματος σε κάποιο δημόσιο χώρο, ακόμη και όταν δεν τραγουδούσαν. Η λέξη που κυριαρχούσε στις περιγραφές ήταν η “υστερία”.

Μπητλμάνια

Το φαινόμενο πήρε τέτοιες διαστάσεις που τον Οκτώβριο του 1963, ο βρετανικός τύπος υιοθέτησε τον όρο «Μπητλμάνια» (Beatlemania) για να περιγράψει τις σκηνές λατρείας των γυναικών προς το συγκρότημα.

Το 1964 η Μπητλμάνια εμφανίστηκε και σε όλες τις χώρες που οι Μπητλς επισκέφθηκαν στις παγκόσμιες περιοδείες τους. Τον Φεβρουάριο του 1964, το συγκρότημα έφτασε για πρώτη φορά στις Ηνωμένες Πολιτείες. Η γνωριμία του με το αμερικανικό κοινό έγινε με τις τηλεοπτικές του εμφανίσεις στο «The Ed Sullivan Show». Υπολογίζεται ότι 73 εκατομμύρια Αμερικανοί είδαν στις τηλεοράσεις τους τους Μπητλς. Ήταν το μεγαλύτερο ρεκόρ τηλεθέασης μέχρι τότε στην Αμερική.

Η συναυλία του συγκροτήματος τον Αύγουστο του 1965 στο Στάδιο Shea της Νέας Υόρκης ήταν η πρώτη φορά που  χρησιμοποιήθηκε ένα ανοιχτό στάδιο για τέτοιο σκοπό. Καμία αίθουσα στον κόσμο δεν μπορούσε να χωρέσει τους 55.000 Νεοϋορκέζους που ήθελαν να δουν τους Μπητλς. Ήταν ο μεγαλύτερος αριθμός θεατών σε μία συναυλία μέχρι τότε στην ιστορία.

Θρησκευτική ή σεξουαλική παράκρουση;

Στις συναυλίες των Μπητλς σε όλο τον κόσμο, πολλές θαυμάστριες αντί να χαίρονται, στρίγγλιζαν και οδύρονταν με λυγμούς. Το φαινόμενο τράβηξε το ενδιαφέρον ψυχολόγων και κοινωνιολόγων. Κάποιοι κατέγραψαν τις αντιδράσεις των γυναικών ως μία ομαδική παράκρουση με θρησκευτικά χαρακτηριστικά, και άλλοι και ως μια ομαδική σεξουαλική φαντασίωση.

Ιδιαίτερα στις ΗΠΑ, η παράκρουση έφθασε στο αποκορύφωμά της όταν νεαρές ορμούσαν στη σκηνή όπου τραγουδούσαν οι Μπητλς για να ακουμπήσουν κάποιον απ’ αυτούς. Στη συνέχεια, έβγαζαν κραυγές και λιποθυμούσαν. Νοσοκόμοι τις μετέφεραν από τη σκηνή και αυτές συνέρχονταν στα ιατρεία των σταδίων. Ειδικοί συνέκριναν τη συμπεριφορά αυτή με την αντίστοιχη ανθρώπων που πίστευαν σε «θεραπευτές» διαφόρων θρησκειών. Και αυτοί λιποθυμούσαν μόλις τους ακουμπούσε ο «θεραπευτής».

Μπητλς και Ορφέας

Οι Μπητλς έφθασαν στο σημείο να χρειάζονται την προστασία δεκάδων αστυνομικών για να μπορούν να τραγουδούν δίχως να αποσπούν την προσοχή τους οι μαινόμενες θαυμάστριές τους. Επιπλέον, ταξίδευαν στις συναυλίες με θωρακισμένο αυτοκίνητο, από φόβο μη τους λυντσάρουν, όπως είχαν κάνει στην ελληνική μυθολογία οι μαινάδες με τον Ορφέα!

Από το 1965, οι Μπητλς δεν μπορούσαν πια να τραγουδούν ζωντανά σε κάποιο τηλεοπτικό σταθμό αφού πλήθος θαυμαστριών κατέκλυζε το στούντιο που θα εμφανίζονταν. Από το τέλος εκείνης της χρονιάς, το συγκρότημα αναγκάστηκε να κάνει βιντεοκλίπ για να προωθήσει τα νέα του τραγούδια αφού δεν μπορούσε να εμφανιστεί ζωντανά στην τηλεόραση.

Το αποκορύφωμα της Μπητλμάνιας ήταν το 1966. Τότε ο Τζον Λένον έκανε την αμφιλεγόμενη δήλωση ότι το συγκρότημα είχε γίνει «πιο δημοφιλές από τον Ιησού Χριστό». Αυτό προκάλεσε πολλές αντιδράσεις σε όλο τον κόσμο. Όμως, δεν περιόρισε τη Μπητλμάνια. Τελικά, ήταν η λατρεία των θαυμαστριών που οδήγησε στη διάλυση των Μπητλς.

Το τέλος των Μπητλς

Οι περιορισμοί που είχαν επιβληθεί στα μέλη του εξαιτίας των φανατικών θαυμαστριών είχαν αρχίσει να επηρεάζουν την ψυχολογία τους. Επίσης, στις συναυλίες τους, οι Μπητλς δεν μπορούσαν να τραγουδήσουν αφού οι ομαδικές στριγγλιές των θαυμαστριών τους σκέπαζαν τις φωνές τους και δεν μπορούσε να ακούσει ο ένας τον άλλον ή τη μουσική. Το συγκρότημα σταμάτησε τις περιοδείες και ηχογραφούσε σε στούντιο.

Το φαινόμενο συνεχίστηκε σε μειωμένη κλίμακα μέχρι και το 1970, όταν το συγκρότημα διαλύθηκε. Σε μικρότερο ποσοστό συνέχισε και με τη σόλο καριέρα των μελών του.

Η Μπητλμάνια ξεπέρασε κάθε προηγούμενο και μεταγενέστερο παράδειγμα λατρείας θαυμαστριών σε κάποιον καλλιτέχνη, ως προς την ένταση και το εύρος της.

Κάποιοι μελετητές, την έχουν συγκρίνει με τη λατρεία πολλών Γερμανίδων στον Χίτλερ στη διάρκεια των δημόσιων εμφανίσεών του πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Η Μπητλμάνια αποτέλεσε αντικείμενο έρευνας από ψυχολόγους και κοινωνιολόγους. Μια μελέτη του 1997 αναγνώρισε το φαινόμενο ως μια πρώιμη επίδειξη της «πρωτοφεμινιστικής» δύναμης των γυναικών.

Το 1963 η Μπητλμάνια ήταν ήδη γνωστή διεθνώς και εκείνη τη χρονιά ο Θανάσης Βέγγος τη σατίρισε στην παρακάτω σκηνή στην ταινία “Τύφλα νά’ χει ο Μάρλον Μπράντο” (Παραγωγή: Κώστας Στράντζαλης. Σκηνοθεσία: Ορέστης Λάσκος. Σενάριο: Ναπολέων Ελευθερίου)