Τι απάντησε ο Καζαντζάκης στον οργισμένο γιο του Ζορμπά; Η αλήθεια και ο μύθος γύρω από το χαρακτήρα του

Λίγους μήνες πριν φύγει από τη ζωή, ο Νίκος Καζαντζάκης έλαβε μία επιστολή από τον πρωτότοκο γιο του Γιώργη Ζορμπά, Ανδρέα. O νεαρός Ζορμπάς, διαμαρτυρόταν έντονα, επειδή πίστευε ότι το βιβλίο του Κρητικού συγγραφέα “Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορµπά” ρεζίλευε τον πατέρα του και προσέβαλε την οικογένειά του. Ο Καζαντζάκης του απάντησε:

“Σπάνια αγάπησα και τίμησα άνθρωπο όπως το Ζορμπά. Τον παράστησα στα γραπτά μου ως ένα ανώτερο ελέφτερον άνθρωπο κ’ είναι τόρα ένδοξος για χιλιάδες ανθρώπους στην Εβρώπη και στην Αμερική… Αυτά έκαμα για τον πατέρα και τόρα ο γυιός παραπονάται“.

Το χάσμα που υφίσταται ανάμεσα στον πραγματικό και τον μυθοπλαστικό Ζορμπά είχε επιβεβαιώσει σε συνέντευξή του ο Μάρκος Αυγέρης, φίλος του Γιώργη Ζορμπά και δεύτερος σύζυγος της Γαλάτειας Καζαντζάκη:

“Τον Αλέξη Ζορμπά δεν τον γνώρισε κανένας. Είναι πλάσμα της φαντασίας του Καζαντζάκη και δεν έχει σχεδόν καμία σχέση με τον Ζορμπά της ζωής, που κάποτε τον γνώρισαν σαν φίλο του Καζαντζάκη, εκεί γύρω στα 1920 […] Ο Ζορμπάς αυτός δεν είχε τίποτε το αλήτικο και το έξαλλο που έχει ο Ζορμπάς της τέχνης“.

Όπως αναφέρει ο συγγραφέας και μελετητής, Παναγιώτης Ασημεόνογλου, το ερώτημα αν και σε ποιο βαθμό το λογοτεχνικό πορτραίτο του Ζορμπά συμπίπτει με την πραγματική του ζωή έχει απασχολήσει πολλούς αναγνώστες και μελετητές.

“Είναι αλήθεια ότι ο μυθιστορηματικός Ζορμπάς είναι μια υπερβολή. Η αδιάκοπη ευφορία του, ο παιδικός ενθουσιασμός του, η ορμητικότητά του και το παράλογο πάθος του τον δείχνουν σαν μη φυσιολογικό. Αυτά, όμως, τα χαρακτηριστικά είναι που τον μετατρέπουν σε μια προσωπικότητα ελκυστική, λαϊκοσοφή και πλούσια σε εμπειρίες […]

Ο Ζορμπάς ο πραγματικός, που θυμίζει κάποιον μακρινό παππού μας και ο μυθιστορηματικός, που μοιάζει με τον δάσκαλο που όλοι θα θέλαμε ν’ αποκτήσουμε, είναι μια πυξίδα που έλκεται από την ουσία της ζωής και έτσι μας δείχνει τα όρια του ταξιδιού μας“, συμπεραίνει ο κ. Ασημεόνογλου στο νέο βιβλίο του “Ζήσε σαν τον Ζορμπά – Η απόλυτη ελευθερία ως τρόπος ζωής“, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις iWrite.

Η διαχρονική αξία του Αλέξη Ζορμπά

Το μυθιστόρημα “Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορµπά” αποτελεί το δημοφιλέστερο έργο του Νίκου Καζαντζάκη. Γράφτηκε την περίοδο της Κατοχής, κυκλοφόρησε το Μάιο του 1946, μεταφέρθηκε στη “μεγάλη οθόνη” το 1968 και συγκαταλέγεται στα βιβλία ορόσημα της ελληνικής και παγκόσμιας λογοτεχνίας.

Ο Καζαντζάκης εμπνεύστηκε την ιστορία από τον Γιώργη Ζορμπά, τον οποίο γνώρισε σε μια περιήγησή του στο Άγιο Όρος, όπου έμεινα μαζί για πολλές εβδομάδες και έκαναν σχέδια για κοινή επιχειρηματική δράση. Στο μυθιστόρημα, ο Γιώργης μετονομάζεται σε Αλέξη και ο αφηγητής τον προσλαμβάνει ως επιστάτη του λιγνιτωρυχείου του, επειδή εντυπωσιάστηκε από τον αντισυμβατικό χαρακτήρα του.

Στην Κρήτη, οι δύο άνδρες εγκαθίστανται στο ξενοδοχείο της Μαντάμ Ορτάνς, μιας ιερόδουλης πολυτελείας, η οποία δεν αργεί να γίνει ερωμένη του Ζορμπά. Σύντομα αποδεικνύεται ότι το λιγνιτωρυχείο ήταν ένα πρόσχημα. Ο αφηγητής δεν ενδιαφέρεται για κέρδη και επιχειρήσεις, αλλά αναζητεί απαντήσεις στα φιλοσοφικά ερωτήματα που τον τυραννούν.

Με την απλή λογική και την πείρα του πολυτάραχου βίου του, ο Ζορμπάς τού δείχνει ότι οι απαντήσεις δεν βρίσκονται στα βιβλία, αλλά πηγάζουν από τη ζωή. Αρκεί να τη ζει κανείς με πάθος, να απολαμβάνει το “τώρα”, λυτρωμένος από ελπίδες και προσδοκίες.

Ο Ζορμπάς του Καζαντζάκη αγαπάει το φαγητό, το τραγούδι, τις γυναίκες, τη φιλία, τις συζητήσεις και την καλοπέραση. Με άλλα λόγια, προσωποποιεί την μπερξονική ιδέα της “ζωικής ορμής”.

Την πληθωρική αυτή προσωπικότητα επιχειρεί να αναδείξει το νέο βιβλίο του κ. Ασημεόνογλου. Το βασικό ερώτημα που το διατρέχει είναι: κατά πόσο ο ήρωας του Καζαντζάκη λειτουργεί ως πρότυπο ζωής για τον αναγνώστη του 21ου αιώνα;

Έχοντας εμβαθύνει για χρόνια στα γραπτά του Καζαντζάκη, ο κ. Ασημεόνογλου διατυπώνει την άποψη ότι το μυθιστόρημά του “είναι ένα έργο ποιητικό και φιλοσοφικό, που θα μπορούσε να ανταγωνιστεί άνετα πολλά κλασικά αυτών των ειδών“.

Στο πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου, εξιστορεί τη γνωριμία Καζαντζάκη-Ζορμπά και τη ζωή του τελευταίου. Στη δεύτερη ενότητα, αναλύει στις πτυχές του χαρακτήρα του Ζορμπά και θέτει τα υπαρξιακά ερωτήματα που απορρέουν μέσα από τις σελίδες του μυθιστορήματος και παραμένουν διαχρονικά επίκαιρα.

Στο τρίτο μέρος του μικρού και ευανάγνωστου βιβλίου του, εξετάζει κατά πόσο μπορούν να μετουσιωθούν οι λέξεις του “Ζορμπά” σε πράξη για ζωή. Συγχρόνως, καλεί τον αναγνώστη να στοχαστεί στα ερωτήματα που αναδύονται μέσα από τον “Ζορμπά“.

Τι σημαίνει το “Ζήσε σαν τον Ζορμπά”;

Στον πρόλογο του μυθιστορήματος, ο Καζαντζάκης παραδέχεται ότι ο Ζορμπάς ήταν ο άνθρωπος που του έμαθε να αγαπάει τη ζωή και να μη φοβάται το θάνατο. Του έμαθε ότι πριν κάποιος πεθάνει, οφείλει να ζήσει την ύπαρξή του στο έπακρο, να ρισκάρει και να ερωτευτεί, να γελάσει και να χορέψει, να χύσει ιδρώτα και να παλέψει.

Ο Παναγιώτης Ασημεόνογλου παραθέτει στο πόνημά του μία ερμηνεία για το πώς ο Ζορμπάς “ξόρκιζε” το φόβο του θανάτου και κρατούσε πάντοτε ενεργητική τη ζωτική δύναμη μέσα του:

“Αντί να αναζητήσει μια παράκαμψη, ιδεολογική ή θρησκευτική, που θα του προκαλούσε ψευδαισθήσεις ασφάλειας, επέλεξε να κοιτάει κάθε στιγμή τον θάνατο κατάματα. Αυτό σημαίνει ότι ζούσε σαν να πεθαίνει διαρκώς στο χθες, στις προσκολλήσεις του παρελθόντος, στις χαμένες αναμνήσεις του, στα περασμένα για πάντα βιώματα“.

Τι σημαίνει, όμως, να ζει κανείς σαν τον Ζορμπά; Στο συγκεκριμένο ερώτημα απάντησε ο ίδιος ο δημιουργός του. Στο τέλος του βιβλίου, ο Καζαντζάκης δείχνει πως το “αφεντικό” δεν έγινε σαν τον Ζορμπά, δηλαδή φιλήδονος και μερακλής άντρακλας, αλλά έμαθε να ζει τη ζωή του σαν τον Ζορμπά, αφομοιώνοντας δηλαδή την ενέργειά του, για να γίνει περισσότερο ο εαυτός του.

Το να ζούμε σαν τον Ζορμπά, λοιπόν, δεν σημαίνει να μιμούμαστε τις συμπεριφορές του ούτε να υιοθετούμε απαραίτητα τις απόψεις του, αλλά, διδασκόμενοι από την ιστορία του, να “χαράξουμε” το δικό μας “μονοπάτι” προς τη χαρά, την ελευθερία και την αυθεντικότητα.

“Ο Ζορμπάς μπορεί να γίνει η εκκίνησή μας για “κάτι παραπάνω” ή για κάτι “πιο αληθινό”, που έχουμε πλέον χάσει στην καθημερινή μας ρουτίνα […] Το να μάθουμε να υπάρχουμε/είμαστε όπως ο Ζορμπάς είναι ένα από τα πιο σημαντικά πράγματα που έχουμε να κάνουμε στη μοναδική ζωή μας“, καταλήγει ο κ. Ασημεόνογλου.

Περισσότερα για το εμβληματικό έργο του Νίκου Καζαντζάκη θα διαβάσετε στο βιβλίο “Ζήσε σαν τον Ζορμπά – Η απόλυτη ελευθερία ως τρόπος ζωής” που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις iWrite

Πηγή εικόνων κεντρικής φωτογραφίας: Αρχείο Μουσείου Καζαντζάκη