Τι ήταν η σμύρνα και το λιβάνι που οι Τρεις Μάγοι έφεραν ως δώρα στο νεογέννητο Χριστό; Γιατί ήταν εξίσου ακριβά σαν το χρυσό;

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Οι άνθρωποι ξεκίνησαν να παράγουν λιβάνι και σμύρνα (μύρο) πριν από σχεδόν 5.000 χρόνια. Πολλές αρχαίες φιλολογικές πηγές δείχνουν τη σημασία που είχαν τα δύο προϊόντα για τις πολλές και διαφορετικές χρήσεις τους.

Είχαν μεγάλη αξία στην αρχαιότητα. Δεν είναι τυχαίο ότι οι Τρεις Μάγοι τα δώρισαν στον νεογέννητο Ιησού μαζί με χρυσό. Μέχρι και πριν από μερικούς αιώνες, οι αρωματικές ρητίνες της σμύρνας και του λιβανιού ήταν τα πιο σημαντικά προϊόντα της Μέσης Ανατολής, ιδιαίτερα της Αραβικής Χερσονήσου. Σε κάποιες από τις περιοχές αυτές έπαιζαν παρόμοιο ρόλο για την οικονομία τους όπως σήμερα το πετρέλαιο.

Τι είναι η σμύρνα και το λιβάνι;

Μύρο ή σμύρνα είναι η αρωματική ρητίνη του δέντρου «Κομμιφόρος η μύρρα» που φύεται στη Βόρεια Αφρική, τη βορειοανατολική Αφρική και την Ασία. Η ρητίνη του συλλέγεται από τον κομμένο φλοιό του δέντρου.

Λιβάνι είναι η αρωματική ρητίνη που προέρχεται από τον κορμό του δέντρου «Βοσβελία η ιερή». Φύεται σε περιοχές της Αραβικής Χερσονήσου και της βορειοανατολική Αφρικής.

Στην αρχαιότητα εκτός από τη ρητίνη του μύρου και του λιβανιού ήταν γνωστή η επεξεργασία τους σε μορφή αιθέριου ελαίου. Τα δύο αυτά προϊόντα είχαν πολλές διαφορετικές χρήσεις στην αρχαιότητα και ήταν ιδιαίτερα ακριβά.

Πολύτιμες ρητίνες

Οι αρχαίες θρησκευτικές τελετές και ταφές συχνά περιλάμβαναν λιβάνι και μύρο. Αυτά χρησιμοποιούνταν και στη λατρεία διαφόρων θεοτήτων. Έτσι, οι αρχαίοι Αιγύπτιοι έκαιγαν μύρο ως μέρος της λατρείας του Ήλιου. Αργότερα, οι Εβραίοι και στη συνέχεια οι Χριστιανοί, ενσωμάτωσαν το κάψιμο του λιβανιού στις θρησκευτικές τους τελετές.

Στο Βιβλίο της Εξόδου της Παλαιάς Διαθήκης αναφέρεται ότι ο Θεός έστειλε οδηγίες στον Μωυσή να φτιάξει θυμίαμα από το λιβάνι. Όμως, το κάψιμο του λιβανιού ως θυμίαμα αποτελεί αναπόσπαστο μέρος θρησκευτικών και κοινωνικών τελετών και σε άλλες θρησκείες και λαούς.

Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, οι Αιγύπτιοι χρησιμοποιούσαν για χιλιετίες λιβάνι και μύρο στη διαδικασία της μουμιοποίησης. Στην Καινή Διαθήκη αναφέρεται ότι οι Μυροφόρες πήγαιναν να αλείψουν το νεκρό σώμα του Χριστού με μύρο όταν ανακάλυψαν ότι είχε αναστηθεί.

Όμως, την ίδια εποχή, έχουμε αναφορές σε Εβραίους που έκαναν επάλειψη με μύρο στα πόδια των επισκεπτών τους ως ένδειξη τιμής. Αυτοί βέβαια ήταν πλούσιοι αφού ήταν ένα ακριβό προϊόν. Η πιο γνωστή περίπτωση στην Καινή Διαθήκη είναι η γυναίκα στη Βιθανία, που ενώ ο Ιησούς γευμάτιζε στο σπίτι του Σίμωνα του Φαρισαίου του έπλυνε τα πόδια με μύρο και τα σκούπισε με τα μαλλιά της.

Στην αρωματοποιία

Η χρήση του μύρου και του λιβανιού στην αρωματοποιία εμφανίστηκε χιλιάδες χρόνια πριν από την εποχή του Ιησού (1^ος αιώνας μ. Χ.). Πριν από την παραγωγή των αιθέριων ελαίων, οι άνθρωποι έκαιγαν την ρητίνη της μύρρας και του λιβανιού για να μυρίζουν ωραία.

Οι αρχαίες Αιγύπτιες χρησιμοποιούσαν τη στάχτη της καμένης ρητίνης λιβανιού ως καλλυντικό, αναμειγνύοντάς την στη σκιά των ματιών τους. Η βασίλισσα του Σίβα σαγήνευσε τον βασιλιά Σολομώντα με το μύρο και το λιβάνι σε μορφή ελαίου. Το ίδιο έκανε και η Ήρα με τον Δία.

Τα αιθέρια έλαια του μύρου και του λιβανιού χρησιμοποιούνται και σήμερα σε αρώματα και καλλυντικά, συνεχίζοντας μια παράδοση που χάνεται στα βάθη των αιώνων.

Αρχαία φάρμακα

Η χρήση του λιβανιού και του μύρου ως φάρμακα είναι τόσο παλιά όσο και η χρήση τους ως καλλυντικά. Σε αιγυπτιακό πάπυρο του 1500 π.Χ., οι ιερείς συνιστούν και τις δύο ρητίνες για τη θεραπεία πληγών.

Άλλες ασθένειες που φέρονται να θεραπεύονταν από το λιβάνι και το μύρο ήταν η δηλητηρίαση από κώνειο, η λέπρα, τα δαγκώματα φιδιών, η διάρροια, η πανώλη, το σκορβούτο, ακόμη και η φαλάκρα.

Οι Αιγύπτιοι έκαιγαν μύρο και το χρησιμοποιούσαν μαζί με μέλι και κόλιανδρο σε αλοιφή για τη θεραπεία του έρπητα, καθώς και ασθενειών του φάρυγγα.

Υπάρχουν αναφορές στην αρχαιοελληνική γραμματεία σε Έλληνες και ξένους γιατρούς που μετά από μάχες έδεναν τα τραύματα των στρατιωτών με επιδέσμους που είχαν καλυφθεί με μύρο.

Σύγχρονη φαρμακολογία

Η παραδοσιακή κινεζική ιατρική χρησιμοποιεί λιβάνι και μύρο πολλούς αιώνες και οι επιστήμονες συνεχίζουν να εξερευνούν νέες ιατρικές χρήσεις.

Μια επιστημονική μελέτη του 2016 αποκάλυψε ότι το λιβάνι είναι ένα καλό αντιφλεγμονώδες και μια άλλη μελέτη του 2019 υποδηλώνει ότι το λιβάνι και τα αιθέρια έλαια μύρου μπορεί να έχουν αναλγητικά αποτελέσματα.

Οι ερευνητές της τελευταίας μελέτης προσδιόρισαν ότι όταν τα δύο συνδυάζονται, φαίνεται να έχουν καλά αντιφλεγμονώδη και αντικαρκινικά φαρμακολογικά αποτελέσματα. Ωστόσο, αναγνώρισαν ότι χρειάζονται περισσότερες μελέτες για να επαληθευτεί η αποτελεσματικότητα στο συνδυασμό τους

“Διεθνές” αρχαίο εμπόριο

Η μεγάλη ζήτηση για λιβάνι και μύρο δημιούργησε κατά την αρχαιότητα ένα ανθηρό εμπόριο στη Μέση Ανατολή. Η διακίνησή τους γινόταν μέσω ενός εμπορικού δικτύου που κάλυπτε τη Μέση Ανατολή, τη Βόρεια Αφρική και την Ευρώπη.

Το μεγάλο απόγειο του εμπορίου του μύρου και του λιβανιού ήταν η πρώιμη ρωμαϊκή αυτοκρατορική εποχή. Ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος τον 1^ο αιώνα μ. Χ, ανέφερε ότι η Αραβία είχε τότε το μονοπώλιο για να προμηθεύει ολόκληρη τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία με τα προϊόντα αυτά.

Συμβολικά δώρα

Την ίδια εποχή, οι Τρεις Μάγοι πήγαν στο νεογέννητο Χριστό ως δώρα σμύρνα (μύρο) και λιβάνι, μαζί με χρυσό. Όπως είδαμε, ήταν ακριβά προϊόντα με πολλές πρακτικές χρήσεις. Όμως, τα δώρα αυτά ήταν και συμβολικά.

Το λιβάνι, που καίγονταν συμβόλιζε την προσευχή που ανέβαινε στον ουρανό σαν καπνός, ενώ το μύρο, που χρησιμοποιούταν και στην ταφή, συμβόλιζε τον θάνατο. Οι μελετητές πιστεύουν ότι λιβάνι παρουσιάστηκε στο μωρό Ιησού για να αντιπροσωπεύσει τον μετέπειτα ρόλο του ως αρχιερέα για τους πιστούς, ενώ το μύρο συμβόλιζε τον θάνατο και την ταφή Του.

Αρχική εικόνα: “Η προσκύνηση των Μάγων” του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου του 1568 (Μουσείο Σουμάγια. Πόλη του Μεξικού)