Τιμολέων. Ο άγνωστος Μεγαλέξανδρος της Κορίνθου. Ο ευφυής στρατηγός που έσωσε τον ελληνισμό της Σικελίας. Οι μάχες

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Ο Τιμολέων ήταν ο στρατηγός από την Κόρινθο που, στα μέσα του 4ου αιώνα π.Χ., έσωσε τους Έλληνες της Σικελίας από τους Καρχηδόνιους, τους τυράννους και το χάος.

Χάρη σε αυτόν, ο ελληνισμός του νησιού γνώρισε έναν αιώνα μεγάλης ακμής μέχρι και τη ρωμαϊκή κατάκτηση. Τα κατορθώματα της σπουδαίας αυτής ιστορικής μορφής σήμερα είναι σχετικά άγνωστα, γιατί επισκιάστηκαν απ’ αυτά του Μεγάλου Αλεξάνδρου, μία δεκαετία αργότερα.

Τιμολέων ο Κορίνθιος

Ο Τιμολέων ήταν Κορίνθιος στρατηγός αριστοκρατικής καταγωγής, ο οποίος, ωστόσο, ήταν ένας από τους αρχηγούς των δημοκρατικών στην πόλη του.

Γύρω στο 365 π.Χ., η δημοκρατία καταλύθηκε στην Κόρινθο. Ο Τιμοφάνης, αδελφός του Τιμόλεοντα, κατέλαβε τον Ακροκόρινθο με μισθοφόρους και έγινε τύραννος.

Ο Τιμολέων παρακάλεσε τον αδελφό του να παραιτηθεί από την εξουσία και να αποκαταστήσει τη δημοκρατία. Όταν δεν τον άκουσε, πήρε μέρος σε συνωμοσία που οδήγησε στη δολοφονία του Τιμοφάνη.

Η ιστορική ειρωνεία ήταν ο Τιμολέων είχε σώσει παλαιότερα τη ζωή του Τιμοφάνη με ηρωικό τρόπο στη διάρκεια μίας μάχης.

Μετά το θάνατο του Τιμοφάνη και την αποκατάσταση της δημοκρατίας, οι περισσότεροι Κορίνθιοι είδαν θετικά την ενέργεια του Τιμολέοντα. Όμως η εμπλοκή του στη δολοφονία του ίδιου του αδελφού του, οι δημόσιες κατάρες της μητέρα τους, καθώς και η αντιπάθεια πολλών αριστοκρατών στο πρόσωπό του, είχαν σαν αποτέλεσμα ο Τιμολέων να αποσυρθεί από την πολιτική για τα επόμενα είκοσι χρόνια.

Η έκκληση των Συρακουσίων

Το 344 π.Χ., ομάδα Συρακουσίων έκανε έκκληση για βοήθεια προς την Κόρινθο, τη μητρόπολή τους, για να καταλύσουν την τυραννία του Διονυσίου Β’. Η πόλη τους μπορεί να ήταν η μεγαλύτερη και πλουσιότερη στη Σικελία, αλλά, εξαιτίας εσωτερικών συγκρούσεων και των καταχρήσεων των τυράννων, είχε παρακμάσει.

Αυτό σήμαινε πως οι Συρακούσες και οι άλλες ελληνικές πόλεις στη Σικελία κινδύνευαν να καταληφθούν από την Καρχηδόνα, το μεγάλο αντίπαλο των Ελλήνων στη Δύση, που ήλεγχε το δυτικό κομμάτι του νησιού.

Οι Κορίνθιοι αποφάσισαν να βοηθήσουν τους Συρακούσιους. Όμως η στρατιωτική δύναμη που θα τους έστελναν ήταν τόσο μικρή που φαινομενικά δεν είχε καμία ελπίδα να διώξει τον τύραννο και να εγκαθιδρύσει μια σταθερή κυβέρνηση στις Συρακούσες, πόσο μάλλον να αντιμετωπίσει τη θανάσιμη απειλή των Καρχηδονίων.

Στην Εκκλησία του Δήμου των Κορινθίων αποφασίστηκε ομόφωνα να αναλάβει επικεφαλής της αποστολής ο Τιμολέων. Αυτό έπλευσε για τη Σικελία με επτά πλοία, μερικούς Κορινθίους αξιωματούχους και μόλις 700 μισθοφόρους.

Ο Τιμολέων στη Σικελία

Τα κορινθιακά πλοία παραλίγο να εξουδετερωθούν από τους Καρχηδόνιους. Όμως ο Τιμολέων εφάρμοσε ένα έξυπνο σχέδιο και αποβιβάστηκε με ασφάλεια στο Ταυρομένιο (σημερινή Ταορμίνα).

Τότε έμαθε ότι ο Ικέτας, τύραννος των Λεοντίνων, πόλης της Σικελίας, είχε καταλάβει τις Συρακούσες με τη βοήθεια των Καρχηδονίων συμμάχων του. Είχε αρχίσει να πολιορκεί τον Διονύσιο Β’ στην ακρόπολη της πόλης, την Ορτυγία.

Ο Ικέτας, μόλις πληροφορήθηκε ότι ο Τιμολέων είχε αποβιβαστεί στη Σικελία και βρισκόταν στην πόλη του Αδράνου, έσπευσε μ’ ένα στράτευμά του, για να τον αντιμετωπίσει. Αν και οι δυνάμεις του Τιμολέοντα ήταν πολύ μικρότερες, κατάφερε να νικήσει τον Ικέτα και τον εξανάγκασε να επιστρέψει στις Συρακούσες.

Μετά την αρχική του αναπάντεχη επιτυχία, ο Τιμολέων έλαβε σοβαρές ενισχύσεις από την Κόρινθο και πόλεις της Σικελίας. Ο Διονύσιος Β’ του παρέδωσε την Ορτυγία και αυτοεξορίστηκε στην Κόρινθο, όπου έζησε την υπόλοιπη ζωή του ως πλούσιος ιδιώτης.

Ο Ικέτας, που συνέχιζε να πολιορκεί την Ορτυγία, ζήτησε βοήθεια από την Καρχηδόνα. Προκειμένου να διατηρηθούν στην εξουσία, οι τύραννοι δεν είχαν πρόβλημα να συνεργαστούν ακόμη και με τη δύναμη που ήθελε να διώξει τους Έλληνες από τη Σικελία.

Οι Καρχηδόνιοι έστειλαν στον Ικέτα ένα ισχυρό στράτευμα. Όμως, ο Τιμολέων κατάφερε να καταλάβει μεγάλο κομμάτι της πόλης των Συρακουσών. Οι Καρχηδόνιοι, απογοητευμένοι από την ανικανότητα του Ικέτα και τις συνεχιζόμενες αποτυχίες του εναντίον του Τιμολέοντα, τον εγκατέλειψαν.

Το 343 π. Χ., ο Τιμολέων πήρε τον έλεγχο των Συρακουσών. Σε λιγότερο από ένα χρόνο είχε πετύχει τον βασικό στόχο της αποστολής του, που ήταν να απελευθερώσει την πόλη.

Το πρώτο που έκανε ήταν να επαναφέρει τη δημοκρατία.

Στο πλαίσιο αυτό προχώρησε σε μία συμβολική κίνηση: την κατεδάφιση της ακρόπολης της Ορτυγίας, που είχαν ανεγείρει οι τύραννοι ως βάση τους, για να καταπιέζουν τον λαό των Συρακουσών. Στη θέση της ο Τιμολέων έχτισε ένα δικαστήριο, το οποίο συμβόλιζε την επαναφορά του δικαίου του νόμου.

Καθώς οι Συρακούσες είχαν χάσει μεγάλο μέρος του πληθυσμού τους ο Τιμολέων έφερε νέους εποίκους από όλη την Ελλάδα στους οποίος δόθηκαν σπίτια και γη. Παράλληλα, ο Τιμολέων από τις Συρακούσες πραγματοποίησε εκστρατείες εναντίον τυράννων άλλων ελληνικών πόλεων της Σικελίας καθώς και των Καρχηδονίων.

Οι τελευταίοι, θορυβημένοι από τις ενέργειες του Τιμολέοντα, αποφάσισαν να αντιδράσουν με αποφασιστικότητα. Το 340 π.Χ., έστειλαν στον σύμμαχό τους τον Ικέτα στους Λεοντίνους, ένα τεράστιο στράτευμα περίπου 70.000 ανδρών. Αυτό συμπεριελάμβανε τις πιο επίλεκτες χερσαίες δυνάμεις των Καρχηδονίων.

Μάχη του Κριμησού ποταμού

Το στράτευμα αυτό αποβιβάστηκε στο Λιλύβαιο (σημερινή Μαρσάλα) της δυτικής Σικελίας που ελέγχαν οι Καρχηδόνιοι. Η εμφάνισή του σκόρπισε τον τρόμο και τον πανικό σε όλους τους Έλληνες της Σικελίας.

Ο Τιμολέων συγκέντρωσε στις Συρακούσες έναν ετερόκλητο στρατό περίπου 12.000 ανδρών, οι περισσότεροι εκ των οποίων ήταν μισθοφόροι, για να αντιμετωπίσει τους Καρχηδονίους.

Ξεκίνησε μία γρήγορη πορεία προς τα δυτικά. Καθοδόν πολλοί άνδρες λιποτάκτησαν, σίγουροι ότι οι Καρχηδόνιοι θα νικούσαν. Επιπλέον, θεωρούσαν ότι ο Τιμολέων, ο οποίος ήταν σχεδόν 70 ετών, είχε χάσει το μυαλό του λόγω ηλικίας. Στο τέλος του είχαν απομείνει μόνο 5.000 πεζοί και 1.000 ιππείς ενάντια σε 70.000 εχθρούς.

Οι Έλληνες της Σικελίας κινδύνευαν άμεσα να αφανιστούν, αλλά ο ηλικιωμένος Κορίνθιος στρατηγός δήλωνε ευτυχής που οι στρατιώτες που του είχαν απομείνει ήταν οι πιο θαρραλέοι και πρόθυμοι να πεθάνουν μαζί του, υπερασπιζόμενοι την ελληνική γη.

Ο στρατός του Τιμολέοντα έφτασε κοντά στον Κριμησό ποταμό και σταμάτησε σε ένα λόφο. Από εκεί ο γέρο-στρατηγός παρακολουθούσε τον τεράστιο καρχηδονιακό στρατό που ετοιμαζόταν να διασχίσει το ποτάμι.

Οι πρώτοι που το έκαναν ήταν περίπου 2.500 οπλίτες του λεγόμενου «Ιερού Τάγματος», οπλισμένοι με μεγάλες αστραφτερές λευκές ασπίδες. Επρόκειτο για την πιο επίλεκτη στρατιωτική μονάδα της Καρχηδόνας.

Το σχέδιο μάχης

Σε αυτό το σημείο, ο Τιμολέων συνειδητοποίησε ότι είχε το πλεονέκτημα. Μπορούσε να επιτεθεί ενώ οι εχθρικές δυνάμεις ήταν διαιρεμένες από τον ποταμό και ήταν απασχολημένες με τη δύσκολη διέλευσή του.

“Ο Τιμόλεων πήρε την ασπίδα του και φώναξε στους πεζούς του να τον ακολουθήσουν και να βρουν θάρρος. Φαινόταν ότι χρησιμοποιούσε μια υπερφυσική και πιο δυνατή φωνή απ’ ότι συνήθως, είτε γιατί την ύψωνε τόσο πολύ λόγω του πάθους και του θάρρους του, είτε γιατί η φωνή ενός δαίμονα, όπως πίστευαν πολλοί τότε, αντηχούσε στη δική του. Αμέσως οι πεζοί απάντησαν στις κραυγές του και του φώναζαν να τους οδηγήσει στην επίθεση χωρίς να περιμένουν άλλο…” (Πλουτάρχου, Βίοι Παράλληλοι, Τιμολέων)

Όταν οι Έλληνες επιτέθηκαν, ο καρχηδονιακός στρατός δεν είχε ακόμη ολοκληρώσει την διάβαση ποταμού. Έτσι, οι μικρές δυνάμεις του Τιμολέοντα πολέμησαν μόνο τις επίλεκτες εχθρικές δυνάμεις της εμπροσθοφυλακής. Επίσης τους βοήθησε μια έντονη καταιγίδα που ξέσπασε πίσω τους και εμπόδισε τους Καρχηδόνιους να διακρίνουν πόσο μικρή ήταν η δύναμή τους.

Ελληνική περίλαμπρη νίκη

Οι Καρχηδόνιοι υπέστησαν καταστροφική ήττα. Είχαν περίπου 10.000 νεκρούς, ανάμεσά τους σχεδόν όλους τους άνδρες του «Ιερού Τάγματος». Πολλοί επίσης πνίγηκαν μέσα στον Κριμησό ποταμό.

Οι Έλληνες συνέλαβαν 15.000 αιχμαλώτους και πήραν πολλά λάφυρα, αφού κατέλαβαν και το στρατόπεδο των Καρχηδονίων. Ο Τιμολέων αιχμαλώτισε τον Ικέτα, τον οποίο και εκτέλεσε ως προδότη

Η νίκη του Κριμησού ποταμού ήταν η δεύτερη σημαντικότερη που πέτυχαν οι Έλληνες στη Σικελία εναντίον των Καρχηδονίων, μετά από εκείνη της Ιμέρας το 480 π. Χ.  Η Καρχηδόνα αποδέχθηκε με συνθήκη ότι η σφαίρα επιρροής της στη Σικελία περιοριζόταν σ΄ ένα μικρό δυτικό τμήμα του νησιού και ότι δεν θα έδινε καμία περαιτέρω βοήθεια στους τυράννους των ελληνικών πόλεων του νησιού. Οι περισσότεροι απ’ αυτούς σκοτώθηκαν ή εκδιώχθηκαν από τον Τιμολέοντα.

Αυτή η συνθήκη έδωσε στους Έλληνες της Σικελίας πολλά χρόνια ειρήνης, ασφάλειας και ευημερίας. Ο ελληνικός πολιτισμός γνώρισε μία νέα περίοδο άνθησης που διήρκησε μέχρι και τη ρωμαϊκή κατάκτηση, έναν αιώνα αργότερα.

“Σωτήρας” των Ελλήνων

Ολόκληρος ο ελληνικός κόσμος αναγνώρισε τον Τιμολέοντα ως τον σωτήρα των Ελλήνων της Σικελίας. Ήταν αυτός που, με τις ανεπάντεχες νίκες του, τη μετριοπάθειά του και την αποκατάσταση της δημοκρατίας, έφερε την τάξη και την ασφάλεια μετά από μισό αιώνα τυραννίας, εχθρικής κατοχής και οικονομικής κατάρρευσης.

Όμως, τα κατορθώματα του σπουδαίου Έλληνα μέσα σε ελάχιστα χρόνια επισκιάστηκαν από αυτά ενός άλλου, του Μεγάλου Αλεξάνδρου στην Ανατολή.

Ο Τιμολέων παρέμεινε στις Συρακούσες και δεν γύρισε ποτέ στην Κόρινθο.

Ήταν πλέον μεγάλης ηλικίας και τυφλός. Αν και δεν είχε κανένα αξίωμα, κάθε φορά που η Εκκλησία του Δήμου των Συρακουσίων συζητούσε κάποιο σημαντικό θέμα τον έφερναν στη συνέλευση όπου έλεγε τη γνώμη του, η οποία γινόταν συνήθως αποδεκτή.

Πέθανε το 337 π. Χ., σε ηλικία περίπου 75 ετών. Σε ένδειξη τιμής, οι Συρακούσιοι τον έθαψαν στην αγορά τους και ανέγειραν ένα λαμπρό μνημείο. Δίπλα από αυτό ανήγειραν αργότερα στοές, καθώς και ένα γυμνάσιο που ονομάστηκε «Τιμολεόντειο» προς τιμήν του.

Η αρχική φωτογραφία είναι χαλκογραφία του 19ου αιώνα με τίτλο «Ο Τιμολέων στις Συρακούσες το 344 π.Χ.» . Το έργο απεικονίζει μια εμβληματική σκηνή από την άφιξη του Τιμολέοντα στη Σικελία, όταν αναλαμβάνει δράση για να αποκαταστήσει την ελευθερία και την ελληνική ταυτότητα των πόλεων.