Το “Πιστεύω” και η Α’ Σύνοδος της Νίκαιας. Η τρομερή σύγκρουση για ένα “γιώτα” και ο χλευασμός του Αρείου

Τον Μάιο του 325 μ.Χ., ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Κωνσταντίνος συγκέντρωσε εκατοντάδες επισκόπους στη Νίκαια, στη σημερινή Ιζνίκ της Τουρκίας, για ένα από τα σημαντικότερα συμβούλια στην ιστορία του Χριστιανισμού.

Το Σύμβολο της Πίστεως της Νίκαιας ήταν η πρώτη επίσημη δήλωση της χριστιανικής πίστης εν μέσω μιας τρομερής διαμάχης που διεξήχθη με φανατισμό και από τις δύο πλευρές.

Κι αυτό συνέβη λίγα χρόνια αφότου ο Μ. Κωνσταντίνος είχε προσφέρει ανεξιθρησκία, σταματώντας τους διωγμούς των χριστιανών και βοηθώντας στην απρόσκοπτη εξάπλωση της θρησκείας.

Ο σκοπός που οργανώθηκε σύνοδος, ήταν να καθιερώσει το “ορθό” χριστιανικό δόγμα, να καθορίσει την ημερομηνία του Πάσχα, να ορίσει τις επισκοπικές δικαιοδοσίες και να καταρτίσει πρωτόκολλα για την αντιμετώπιση των τοπικών σχισμάτων και διαφωνιών.

Οι διαφορές του Άρειου και του Αλέξανδρου

Ο πρεσβύτερος Άρειος στην εκκλησία της Βαυκαλίδος στην Αλεξάνδρεια ήρθε σε σύγκρουση με τον πατριάρχη Αλέξανδρο Α΄ Αλεξανδρείας για θεολογικά ζητήματα. Οι διαφορές τους προέκυψαν από βασικές φιλοσοφικές έννοιες που αντλήθηκαν από Έλληνες φιλοσόφους, όπως ο Πλάτωνας.

Ο Άρειος, όσο και ο Αλέξανδρος και ο διάδοχός τους Αθανάσιος, συμφωνούσαν ότι ο Ιησούς ήταν Υιός του Θεού και ότι είχε θεϊκή φύση. Και οι δύο πίστευαν, όπως λέει και η αρχή του Ευαγγελίου του Ιωάννη, ότι ο Ιησούς ήταν παρών στη δημιουργία του κόσμου. Η διαφωνία τους δεν ήταν στο αν ο Ιησούς είναι Θεός, αλλά στο πώς είναι Θεός και ποια είναι η σχέση του με τον Θεό Πατέρα.

Ο Άρειος υποστήριζε ότι «υπήρξε κάποτε στιγμή, που ο Ιησούς δεν υπήρχε», δηλαδή ότι ο Υιός δημιουργήθηκε. Αυτό σήμαινε πως ο Ιησούς ήταν κατώτερος από τον Πατέρα ή ότι η θεότητά του εξαρτιόταν από εκείνη του Πατέρα. Αντίθετα, ο Αλέξανδρος και ο Αθανάσιος υποστήριζαν ότι ο Ιησούς υπήρχε από πάντα μαζί με τον Θεό Πατέρα και ήταν απολύτως ίσος με Αυτόν.

Αν ο Πατέρας και ο Υιός ήταν σαν ένα, όπως πίστευαν ο Αλέξανδρος, τότε θα σήμαινε ότι και ο Θεός Πατέρας υπέφερε στη Σταύρωση, κάτι που δεν ταίριαζε με την πλατωνική φιλοσοφία, σύμφωνα με την οποία ο Θεός δεν μπορεί να υποφέρει. Αν, όμως, ο Πατέρας και ο Υιός ήταν ξεχωριστοί, όπως έλεγε ο Άρειος, τότε ο Χριστιανισμός φαινόταν να μην είναι πια μονοθεϊστικός, αλλά να μοιάζει με πίστη που είχε περισσότερους από έναν θεούς.

Η κάθε πλευρά ανησυχούσε σχετικά με το ποιος είναι πραγματικά ο Θεός και πώς πρέπει να τον καταλαβαίνουμε.

“Ένα γιώτα διαφορά”

Στο συμβούλιο, εκπρόσωποι της κάθε παράταξης πρότειναν έναν διαφορετικό όρο, για να εκφράσουν τη σχέση μεταξύ του Πατέρα και του Υιού. Ο Άρειος και οι υποστηρικτές του τάχθηκαν υπέρ του όρου “ομοιούσιος”, που σημαίνει “παρόμοιας ουσίας“, ενώ το στρατόπεδο του Αλεξάνδρου επέμενε στον όρο “ομοούσιος“, που σημαίνει “της ίδιας ουσίας”.

Ολόκληρη η διαμάχη βασίστηκε στη συμπερίληψη του ελληνικού γράμματος. Μάλιστα, στη Δύση υπάρχει η έκφραση “An iota of difference” (ένα γιώτα διαφορά), η οποία αναφέρεται όταν κάτι πολύ μικρή διαφορά.     

Γιατί ο Κωνσταντίνος συγκάλεσε σύνοδο

Εκείνη την περίοδο, αυτοκράτορας ήταν ο Μέγας Κωνσταντίνος, ο οποίος δεν είχε καταλάβει εις βάθος την αιτία της σύγκρουσης. Σύμφωνα με τον βιογράφο του, Ευσέβιο της Καισάρειας, ο αυτοκράτορας είδε ότι η διαμάχη γίνεται για “μικρά και αρκετά ασήμαντα σημεία”.

Οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες υποστήριζαν από καιρό ότι η ομόνοια και οι ομοιόμορφες θρησκευτικές πρακτικές ήταν απαραίτητες για την επιτυχία και τη σταθερότητα της αυτοκρατορίας. Ο Κωνσταντίνος πέρασε μεγάλο μέρος της καριέρας του χρησιμοποιώντας βία, για να επανενώσει ένα διαιρεμένο βασίλειο. Δεν μπορούσε να ανεχθεί τη διχόνοια και εντός της Εκκλησίας.

Σύμφωνα με την ιστορικό του πρώιμου Χριστιανισμού, Πόλα Φρέντρικσεν, ο Κωνσταντίνος και οι ηγέτες της εκκλησίας συμφώνησαν ότι “η σωστή θρησκεία πρέπει να είναι ομόφωνη, η ταυτότητα και η ενότητα της αληθινής εκκλησίας σαφείς”. Η διαιρεμένη εκκλησία ήταν χειρότερη από τον πόλεμο, σύμφωνα με τον βυζαντινό αυτοκράτορα.

Τι αποφάνθηκε η σύνοδος τελικά;

Οι συζητήσεις στη Σύνοδο της Νίκαιας χαρακτηρίστηκαν από έντονη σύγκρουση. Σύμφωνα με έναν θρύλο του 14ου αιώνα, o Άγιος Νικόλαος εξοργίστηκε τόσο πολύ κατά τη διάρκεια των διαδικασιών που χτύπησε τον Άρειο στο πρόσωπο. Αν και η ιστορική ακρίβεια αυτού του επεισοδίου είναι αμφίβολη, δείχνει πόση ένταση υπήρχε στη διάρκεια της Συνόδου.

Τελικά, η Σύνοδος αποφάνθηκε κατά του Άρειου και εξέδωσε μια επίσημη θεολογική διακήρυξη: το Σύμβολο της Πίστεως της Νίκαιας. Αρχικά, μόνο περίπου 20 επίσκοποι απείχαν από την υποστήριξη του Συμβόλου της Πίστεως, και μόνο ο Άρειος και οι δύο στενότεροι σύμμαχοί του αρνήθηκαν να το υπογράψουν.

Οι υπόλοιποι που διαφωνούσαν αναγκάστηκαν αργότερα να το υποστηρίξουν, υπό την πίεση του Κωνσταντίνου. Αν και ο ίδιος ο αυτοκράτορας δεν ψήφισε, παρενέβη στη σύνταξη, επιμένοντας στην συμπερίληψη του όρου “ομοούσιος”  στο τελικό Σύμβολο της Πίστεως.

Ο Άρειος εξορίστηκε από την Αίγυπτο και στιγματίστηκε ως αιρετικός. Ακόμα και μετά τον θάνατό του, οι ορθόδοξοι χριστιανοί συνέχισαν να είναι εναντίον του και να τον χλευάζουν για αναξιοπρεπή θάνατο.

Ο θρύλος λέει ότι ο Άρειος πέθανε σε δημόσια τουαλέτα, καθώς έπασχε από διάρροια και του βγήκαν τα έντερά του έξω. Σύμφωνα με την καθηγήτρια Έλεν Μίλμπεργκερ από το Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν, τέτοιες ιστορίες έλεγαν συχνά οι πρώτοι χριστιανοί για όσους θεωρούσαν αιρετικούς, προκειμένου να τους γελοιοποιήσουν και να δείξουν ότι ο Θεός τούς τιμώρησε.

Οι αιρέσεις ήταν ένα διαρκές πρόβλημα στην ιστορία της Ορθοδοξίας και κυρίως του Βυζαντίου, καθώς οι θρησκευτικές διαμάχες ήταν σκληρές και υπήρχε τρομερός φανατισμός και αιματοχυσία. Πατριάρχης και Αυτοκράτορας αναμειγνύονταν άμεσα και συχνά δεν συμφωνούσαν.

Το αποτέλεσμα ήταν περισσότερη αιματοχυσία, διωγμοί και διχασμός, που πλήγωναν την αυτοκρατορία και κόστιζαν ακριβά στην πολιτική σταθερότητα και την ευημερία των πολιτών που αναγκαστικά διάλεγαν παρατάξεις.

Πηγή: National Geographic

Αρχική εικόνα: Wikipedia