Κακολύρι. Το μαρτυρικό χωριό της Εύβοιας, που οι Γερμανοί εκτέλεσαν 30 άνδρες για έναν νεκρό στρατιώτη. Βίντεο με μαρτυρίες

 Το Κακολύρι στην Κύμη της Εύβοιας, σήμερα γνωστό ως Ταξιάρχες, είναι ένα από τα μαρτυρικά χωριά, όπου οι Ναζί διέπραξαν μαζικές σφαγές.

Στις 24 Μαΐου 1944, ως αντίποινο για τον θάνατο ενός γερμανού στρατιώτη, οι εισβολείς εκτέλεσαν 30 κατοίκους. 

Από τον Μάρτιο του 1944, οι Γερμανοί και οι δωσίλογοι συνεργάτες τους είχαν βάλει στο στόχαστρο το Κακολύρι. Εκείνη την περίοδο, υπήρχε έντονη δράση της αντίστασης, ενώ πολλοί αντάρτες εντάχθηκαν στο ΕΑΜ.

Τα SS ήθελαν να ανακόψουν το ηθικό τους και έτσι εισέβαλαν στο χωριό. Ακολούθησαν λεηλασία, ασκήθηκε τρομοκρατία ενώ έκαψαν και τα σπίτια, σπέρνοντας τον φόβο και την καταστροφή.

Η Μαρία Ζέρβα, η οποία έχασε γιο και σύζυγο από τις εκτελέσεις των Γερμανών ανέφερε:

“Ο ταγματασφαλίτης, αφού έβρισε τα θεία μου είπε: «Πού είναι ο άντρας σου, θα σου τον ξαπλώσω μπροστά στην εκκλησία και από τώρα να τον ξεγράψεις. Θα σκοτώσω τον άντρα σου και τον αδελφό σου και έπειτα θα αφήσω το όπλο και θα πάω σπίτι μου. Εκατό εκατομμύρια έχει το κεφάλι του άντρα σου και άλλα τόσα του αδερφού σου»”.

Αν και οι Γερμανοί λεηλάτησαν και κατέστρεψαν σπίτια τον Μάρτιο, δεν διέπραξαν εκτελέσεις, ούτε συλλήψεις. Μεγάλο μέρος των κατοίκων του χωριού, που ήταν και αντιστασιακοί, βρισκόταν στα βουνά.

Ο θάνατος του Γερμανού και η ανατίναξη της γέφυρας

Ένα χιλιόμετρο βορειοανατολικά από το Κακολύρι βρίσκεται η γέφυρα της Σκοτεινής. Οι Γερμανοί τη χρησιμοποιούσαν για να περνούν οι μηχανοκίνητες φάλαγγες, που μετέφεραν πολεμοφόδια, στρατιώτες και τρόφιμα.

Η ηγεσία του 3ου τάγματος του ΕΛΑΣ, υπό τον Θανάση Τζάνο, κατέστρωσε το σχέδιο ανατίναξης της γέφυρας

Υπεύθυνη αποστολής ήταν η διμοιρία του Δημήτρη Σάρλη Κακολύριανου. Η ανατίναξη έγινε μεταξύ 15 και 20 Μαΐου 1944, αλλά απέτυχε. Αποτέλεσμα ήταν να προκληθούν μικροζημιές, οι οποίες και επισκευάστηκαν.

Μετά την αποτυχημένη πρώτη απόπειρα, οι Γερμανοί θεώρησαν βέβαιο ότι οι Έλληνες θα επιχειρούσαν νέα επίθεση. Γι’ αυτό άρχισαν να φυλάσσουν τη γέφυρα με ιδιαίτερη προσοχή, παραμένοντας κρυμμένοι, ώστε να μην εντοπιστούν.

Σχεδίαζαν να αιφνιδιάσουν τους αντάρτες τη νύχτα που θα επέστρεφαν.

Οι Έλληνες είχαν συνεννοηθεί με συνδέσμους του Κακολυρίου να εξετάσουν αν οι Γερμανοί φρουρούσαν τη γέφυρα. Την αποστολή ανέλαβαν οι Γιάννης Σαρλής και Σταμάτης Παπαθεοδώρου. Λίγες πριν το αιματοκύλισμα του χωριού, οι Ναζί συνέλαβαν τον Παπαθεοδώρου, κατά τη διάρκεια της αποστολής.

Στις 23 Μαΐου 1944, ο Σαρλής επιβεβαίωσε ότι οι Γερμανοί βρίσκονται συνεχώς στη γέφυρα. Αμέσως, έστειλε γράμμα στους αντάρτες να αναβάλουν κάθε απόπειρα ανατίναξης. Άλλοι αναφέρουν ότι έφτασε με καθυστέρηση στους παραλήπτες και άλλοι ότι δεν έφτασε ποτέ.

Το βράδυ της 23ης Μαΐου 1944, 30-40 αντάρτες, με επικεφαλής τον ομαδάρχη Κώστα Σαπουντζή (Μπετόβεν) από την Οχτωνιά και συνομαδάρχες τον Κακολύριανο Χρήστο Σάρλη (Ντερβίση) και τον Χρήστο Βλαχόγιαννη (Ατρόμητο) —όλοι από τη διμοιρία του Δημήτρη Σάρλη—, ανέλαβαν με διαταγή του 3ου Τάγματος να ανατινάξουν τη γέφυρα.

Μαζί τους είχαν και μια ομάδα ντόπιων μεταλλωρύχων (μιναδόρων) για την τοποθέτηση των εκρηκτικών

Κατά την ανίχνευση του χώρου, η τριμελής εμπροσθοφυλακή των ανταρτών εντοπίστηκε από έναν γερμανό σκοπό. Ο Κώστας Μπετόβεν τον εξουδετέρωσε με ριπή από το αυτόματο όπλο του, όμως ο πυροβολισμός σήμανε συναγερμό.

Οι Γερμανοί εκτόξευσαν φωτοβολίδες και εξαπέλυσαν καταιγισμό πυρών. Με δυσκολία, οι αντάρτες κατάφεραν να υποχωρήσουν και να επιστρέψουν σώοι, αλλά χωρίς να πετύχουν τον στόχο τους, στο καταφύγιο της Παναγίτσας.

Τα αντίποινα και ο δρόμος προς το Κακολύρι

Το πρωί της 24ης Μαΐου, οι Γερμανοί αντίκρισαν ένα αποκρουστικό θέαμα. Ο νεκρός φαινόταν σαν να ήταν σφαγμένος. “Όπως τον πήρε η ριπή στο κεφάλι, βγαίνοντας κάτω στον λαιμό, τον ανοίξανε τα αέρια, διότι ήταν εξ επαφής το όπλο και φαινόταν πραγματικά σφαγμένος”, ανέφερε ο Κώστας Σαπουντζής.

Οι Ναζί εξαγριώθηκαν, μόλις αντίκρισαν νεκρό τον στρατιώτη τους. Τοποθέτησαν το πτώμα σε κουβέρτα, μετά πάνω σε μουλάρι και ξεκίνησαν τα αντίποινα.

Ενώ διέσχιζαν το δρόμο με κατεύθυνση τις Κονίστρες, αφού έφτασαν στο Κακολύρι, έβαλαν φωτιά σε έναν μύλο. Παραδόξως, το γεγονός υπήρξε σωτήριο για πολλούς Έλληνες, γιατί σήμανε συναγερμός και εγκατέλειψαν το χωριό και γλίτωσαν.

Επιπλέον, οι ναζί συνάντησαν τον ντόπιο Θεοδόσιο Λύκο, που περπατούσε αμέριμνα. Τον συνέλαβαν και τον μετέφεραν στα κρατητήρια των Κονιστρών.

Η απόφαση για την εισβολή στο Κακολύρι λήφθηκε στις 24 Μαΐου 1945, στις 8 π.μ

Σκοπός της επιδρομής ήταν να συλληφθούν όλοι οι άνδρες του χωριού από την ηλικία των 14 ετών και άνω. Όποιος αντιστεκόταν θα εκτελούνταν επί τόπου.

Στις λεηλασίες, εκτός από τους Γερμανούς θα συμμετείχαν και τα Τάγματα Ασφαλείας. Έλαβαν εντολή να αποσπάσουν κάθε αντικείμενο που θα είχε αξία, όπως τρόφιμα ρούχα, ζώα, χρήματα, κοσμήματα και έππλα.

Επιπλέον, θα έκαιγαν τα σπίτια των κατοίκων, χωρίς να τους δώσουν χρόνο να τα εκκενώσουν.

Η εισβολή και οι εκτελέσεις στο Κακολύρι

Όσοι χωριανοί θεωρούσαν ότι εφόσον δεν συμμετείχαν σε αντιστασιακές δράσεις κατά των Γερμανών, δεν κινδύνευαν και άρα έμειναν στο Κακολύρι. Έτσι, στην αρχή της εισβολής δεν έγινε κάποια προσπάθεια να κρυφτούν ή να τρέξουν να ξεφύγουν.

Οι ναζί μαζί με τα Τάγματα Ασφαλείας διέσχιζαν όλο το χωριό και συνέλαβαν τους άνδρες. Όποιος προσπαθούσε να ξεφύγει, τον πυροβολούσαν. Ορισμένοι κατάφεραν να ξεφύγουν παρά την επίθεση, μεταξύ των οποίων και ένας δεκαπεντάχρονος.

Αφού χωρίστηκαν σε μικρές ομάδες, οι Γερμανοί έμπαιναν στα σπίτια, σπάζοντας τις πόρτες. Αφού εισέβαλαν, έψαχναν για όπλα, τρόφιμα, αντικείμενα αξία και αρσενικά άνω των 14 ετών. Αφού έκαναν πλιάτσικο, στη συνέχεια έκαιγαν το σπίτι, όσων είχαν πληροφορίες ότι οι ένοικοι ήταν ύποπτοι ως μέλη μέλη της αντίστασης .

Στις γυναίκες που έκλαιγαν και παρακαλούσαν τους Γερμανούς να δείξουν έλεος, εκείνοι απαντούσαν με βρισιές, απειλές, σπρωξιές και ξυλοδαρμούς. Τα ζώα που είχε η κάθε οικογένεια, αν δεν τα έπαιρναν οι ναζί, παραδίνονταν στις φλόγες.

Οι άνδρες που συνελήφθησαν οδηγήθηκαν βίαια, υπό την απειλή των όπλων και μετά από ξυλοδαρμούς, στην κεντρική πλατεία του χωριού. Στη συνέχεια, δεμένοι με σχοινιά και πεζοί, μεταφέρθηκαν στα κρατητήρια των Ες Ες στις Κονίστρες.

Όλοι εκτελέστηκαν με τουφεκισμό από γερμανικό απόσπασμα στην περιοχή της γέφυρας Καδίου – Γιάννηδων

Μαζί με τους άντρες από το Κακολύρι, την ίδια μέρα και στον ίδιο τόπο, εκτελέστηκαν ακόμη έξι κάτοικοι από τα γειτονικά χωριά Πύργο, Ανδρονιάνους, Βίταλο και Ωρολόγιο. Συνολικά, τριάντα άμαχοι έπεσαν θύματα της θηριωδίας.

Παρακολουθείστε το ντοκιμαντέρ του Σταύρου Ιωάννου «Κακολύρι 05/44 – Η ιστορία μιας ημέρας»:

Παρακολουθείστε το βίντεο με τα σύντομα βιογραφικά των εκτελεσθέντων:

Αρχική εικόνα: Wikipedia

Πηγή πληροφοριών και φωτογραφιών: Εξωραϊστικός Επιμορφωτικός Σύλλογος Ταξιαρχών