Από την σκανδαλόπετρα στο σκάφανδρο. Οι περιπέτειες των σφουγγαράδων της Καλύμνου στη Μηχανή του Χρόνου. Νέα εκπομπή

«Τους σφουγγαράδες της Καλύμνου» παρουσιάζει η Μηχανή του Χρόνου με τον Χρίστο Βασιλόπουλο. Η εκπομπή μεταδίδεται σε επανάληψη την Δευτέρα 1 Ιανουαρίου 2024 στις 21:00 από το COSMOTE HISTORY.

Η εκπομπή καταγράφει αρχικά τους λόγους για τους οποίους οι Καλύμνιοι στράφηκαν μαζικά στην σπογγαλιεία, μετά τα μέσα του 19^ου αιώνα. Η ζωή στο βραχώδες και άγονο νησί τους τους έσπρωξε στη θάλασσα.

Έτσι, οι βοσκοί και οι λίγοι αγρότες των χωριών του νησιού έγιναν εποχικοί σφουγγαράδες. Μέχρι όμως να δημιουργήσουν τον στόλο τους, ταξίδευαν με νοικιασμένα καΐκια σε διάφορα μέρη της Μεσογείου.

Οι γυμνοί δύτες και η σκανδαλόπετρα

Αρχικά βουτούσαν χωρίς κανένα βοήθημα, μόνο με την δύναμη των πνευμόνων τους. Δεν είχαν καμία προστατευτική στολή και καταδύονταν στα βαθιά κρατώντας μια πέτρα βάρους περίπου 15 κιλών.

Η εκπομπή καταγράφει τους κινδύνους που αντιμετώπιζαν, όπως τις δερματικές παθήσεις, αλλά και τις επιθέσεις από σκυλόψαρα. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση ενός Καλύμνιου σφουγγαρά που αναφέρεται ως «σύγχρονος Ιωνάς», τον οποίο κατάπιε καρχαρίας αλλά τελικά κατάφερε να γλιτώσει.

Το σκάφανδρο

Μετά το 1865 η κατάσταση άλλαξε με την έλευση μιας καινούργιας «μηχανής», όπως την αποκαλούσαν. Σταδιακά οι γυμνοί δύτες μειώθηκαν και το επάγγελμα του σφουγγαρά με το σκάφανδρο έγινε μόνιμη απασχόληση.

Η στολή κατάδυσης με το σκάφανδρο επέτρεπε την μεγαλύτερη παραμονή του δύτη στο βυθό και φυσικά πολλαπλάσια απόδοση στην συλλογή σφουγγαριών.

Η νόσος των δυτών

Αμέτρητοι σφουγγαράδες είτε πέθαναν, είτε έμειναν παράλυτοι. Αιτία ήταν η νόσος των δυτών που προκαλούνταν από την αύξηση των φυσαλίδων αζώτου στον οργανισμό, λόγω των μεταβολών της υδροστατικής πίεσης.

Η εκπομπή καταγράφει το μεγάλο πρόβλημα που αποδεκάτισε για δεκαετίες τους Καλύμνιους και παρουσιάζει τους λόγους για τους οποίους η νόσος των δυτών αποτέλεσε μάστιγα για το νησί.

Στα τέλη του 19^ου αιώνα η κατάσταση έφτασε στο απροχώρητο καθώς σε κάθε σπίτι υπήρχε πένθος ή τουλάχιστον ένας ανάπηρος. Οι γυναίκες των σφουγγαράδων αποκαλούσαν το σκάφανδρο «φόρεμα του θανάτου» και απαίτησαν την κατάργησή του.

Στο νησί σημειώθηκαν ταραχές καθώς έριξαν ανάθεμα και έσπασαν τις καταδυτικές συσκευές.

Η απαγόρευση του σκάφανδρου δεν κράτησε πολύ και οι σφουγγαράδες επανήλθαν στη χρήση του, καθώς η παραγωγή έπεσε και τα έσοδα μειώθηκαν.

Τότε ακούστηκε η χαρακτηριστική φράση «ή σφουγγάρι ή τομάρι» και οι Καλύμνιοι επέστρεψαν στο βυθό. Ήταν αποφασισμένοι να δώσουν ακόμη τη ζωή τους για να ξαναβρούν οικονομική δύναμη και προοπτική.

Η Μηχανή του Χρόνου παρουσιάζει επίσης τους μεγάλους εμπόρους του νησιού που κατάκτησαν την παγκόσμια αγορά, αλλά και τις συνθήκες εργασίας των σφουγγαράδων στα καΐκια. Μια άγνωστη παράμετρος της σκληρής ζωής τους είναι οι νεκροί δύτες που θάφτηκαν σε ερημονήσια του Λιβυκού πελάγους.

Τέλος, καταγράφεται την ιστορία του «χορού του μηχανικού» που επινόησε και παρουσίασε από τη δεκαετία του 1950 ο Καλύμνιος χορευτής Θεόφιλος Κλωνάρης. Ο ίδιος ήταν γιος σφουγγαράδων που χτυπήθηκαν από τη νόσο των δυτών.

Στην εκπομπή μιλούν

οι βετεράνοι δύτες Παντελής Γεωργαντής και Ανδρέας Καμπουράκης,

Ιωάννης Χειλάς – εκπαιδευτικός,

Ιωάννης Πατέλλης – επίτιμος πρόεδρος Αναγνωστήριου Καλύμνου «Αι μούσαι»,

Νίκη Σκυλλά – ιδιοκτήτρια μουσείου «Καλύμνικο σπίτι»,

Παναγιώτης Πιζάνιας – πρόεδρος Αναγνωστηρίου Καλύμνου «Αι μούσαι»,

Μανώλης Μακρυλλός – έμπορος σφουγγαριών,

Ιωάννης Βαλσαμίδης – ιδιοκτήτης Μουσείου Θαλασσίων Ευρημάτων Καλλιόπη Τρικοίλη Κασσαρά – πρόεδρος Λυκείου Ελληνίδων Καλύμνου,

Στέλλα Κουτρουμάνη – αντιπρόεδρος Λυκείου Ελληνίδων Καλύμνου, Κατερίνα Κλωνάρη – σύζυγος χορευτή Θεοφίλου Κλωνάρη.

Έρευνα επεισοδίου : Χρήστος Πετρόπουλος