Κωπαΐδα. Το τεχνολογικό θαύμα της αποξήρανσης της μεγαλύτερης λίμνης της αρχαιότητας. Οι διεκδικήσεις των κολίγων. Νέα εκπομπή

Το τεχνολογικό θαύμα της αποξήρανσης της λίμνης Κωπαΐδας από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, παρουσιάζει η «Μηχανή του Χρόνου» με τον Χρίστο Βασιλόπουλο, τη Δευτέρα 13 Μαΐου στις 21.00 στο COSMOTE HISTORY.

Το επεισόδιο μεταδίδεται σε επανάληψη την Κυριακή 19 Μαϊου στις 17.00.

Η Κωπαΐδα ήταν η μεγαλύτερη σε έκταση λίμνη της αρχαιότητας και η αποξήρανσή της ήταν ένα τεράστιο επίτευγμα της αρχαιοελληνικής τεχνολογίας, το οποίο  θαύμασαν οι μηχανικοί του 20ου αιώνα.

Όλα ξεκίνησαν στην εποχή του Μυκηναϊκού πολιτισμού και πρωταγωνιστές ήταν οι αρχαίοι Μινύες, που ζούσαν στην περιοχή και ήθελαν να μετατρέψουν την λίμνη σε έναν εύφορο σιτοβολώνα. Ίσως τον μεγαλύτερο που υπήρχε μέχρι τότε στην Μεσόγειο.

Και αυτό το κατάφεραν, όπως προκύπτει και από την ύπαρξη της εντυπωσιακής Ακρόπολης του Γλα, που έχτισαν και οχύρωσαν στην περιοχή. Οι Μινύες δεν έχτισαν μία πόλη, αλλά ένα διοικητικό και αποθηκευτικό κέντρο, από το οποίο επέβλεπαν την καλλιέργεια των εδαφών της Κωπαΐδας.

Η Ακρόπολη του Γλα  ήταν επταπλάσια σε έκταση από την αντίστοιχη των Μυκηνών

Η Ελένη Κουντούρη προϊσταμένη της Διεύθυνσης Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων του ΥΠΠΟΑ και επικεφαλής των ανασκαφών του Γλα, περιγράφει πώς οι προϊστορικοί Μινύες, σχεδόν δύο χιλιάδες χρόνια π.Χ, κατάφεραν να αποξηράνουν την Κωπαΐδα και στη συνέχεια να καλλιεργήσουν τα  εδάφη της, που αποδείχτηκαν εύφορα και προσοδοφόρα.

Οι ιστορικές αναφορές επιβεβαιώνουν ότι με αυτό τον τρόπο οι Μυκηναίοι έγιναν πολύ πλούσιοι και ισχυροί.

Ο Θεοδόσιος Τάσιος, ομότιμος Καθηγητής ΕΜΠ και πρόεδρος της Εταιρείας Διερεύνησης Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας, εξηγεί το τεράστιο τεχνικό έργο με την συγκέντρωση των νερών δύο ποταμών, την κατασκευή μεγάλου αναχώματος και την διοχέτευσή τους σε υπόγειες φυσικές καταβόθρες. Μέσω αυτών τα νερά κατέληγαν στην θάλασσα του Ευβοϊκού.

Εγκεκριμένοι επιστήμονες εξηγούν πώς επιτεύχθηκαν τα έργα αποξήρανσης με την μελέτη και αξιοποίηση των γεωλογικών χαρακτηριστικών της περιοχής, τα οποία εντυπωσίασαν σύγχρονους επιστήμονες που αποπειράθηκαν να κάνουν το ίδιο έργο, την σύγχρονη εποχή.

Η “Μηχανή του Χρόνου” βρέθηκε στη μεγαλύτερη από αυτές τις καταβόθρες. Πρόκειται για μία πελώρια σπηλιά, ανατολικά της Ακρόπολης του Γλά, σύμφωνα με το μύθο έφραξε ο Ηρακλής, ο οποίος υποστήριζε τους Θηβαίους, που ήταν ανταγωνιστές των Μινύων.

Η σύγχρονη αποξήρανση

Το τεράστιο έργο εγκαταλείφθηκε μετά το τέλος του Μυκηναϊκού πολιτισμού και μέσα στο πέρασμα των αιώνων η λίμνη επανασυστάθηκε.

Έτσι στις αρχές του 19ου αιώνα, όταν δημιουργήθηκε το νεοελληνικό κράτος, ξεκίνησαν τα σχέδια για να γίνει μια σύγχρονη αποξήρανση. Ήταν απαραίτητο για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα της ελονοσίας και για να δημιουργηθεί ο “σιτοβολώνας της Ελλάδας”.

Μετά από πολλές αποτυχημένες προσπάθειες, που οδήγησαν ακόμα και στην πτώχευση μίας από τις εταιρείες που ανέλαβε το έργο, η σύγχρονη αποξήρανση ολοκληρώθηκε από την Αγγλική Εταιρεία, στις αρχές της δεκαετίας του ‘20.

Το “κωπαΐδικό ζήτημα” και οι κολίγοι της Βοιωτίας

Η Αγγλική Εταιρεία εκτός από το τεχνικό έργο, είχε αναλάβει και την εκμετάλλευση των καλλιεργήσιμων εδαφών για 99 χρόνια.

Έτσι ξεκίνησε μία έντονη διαμάχη για την διαχείριση και τις συνθήκες διανομής της γης , που έφερε την εταιρεία σε αντιπαράθεση με τους καλλιεργητές. Η κόντρα αυτή κράτησε μέχρι και την οριστική απαλλοτρίωση των εδαφών από το ελληνικό κράτος, το 1953.

Μέσα από την προβολή δημόσιων εγγράφων, αλλά και αρχείων της Αγγλικής Εταιρείας, φωτίζεται η κρίσιμη αυτή περίοδος που η Ελλάδα προσπαθούσε να γυρίσει σελίδα και να στηρίξει την αγροτική ανάπτυξη.

Οι μαρτυρίες των ντόπιων καλλιεργητών τονίζουν την δύσκολη καθημερινότητα των ακτημόνων γεωργών, που εργάζονταν για την Εταιρεία. Εκτός από τις δυσκολίες της καλλιέργειας, είχαν να αντιμετωπίσουν και την εκμετάλλευση της εργοδοσίας που επέβαλλε υπέρογκα ενοίκια για τα χωράφια και πολλούς έμμεσους και άμεσους φόρους.

Οι διαμαρτυρίες των Βοιωτών έγιναν γνωστές ως “κωπαΐδικό ζήτημα”, η αποκορύφωση του οποίου έφτασε το 1930, όταν οι καλλιεργητές απέργησαν για δύο ολόκληρα χρόνια, αρνούμενοι να επιστρέψουν στα χωράφια τους.

Η οριστική λύση στο ζήτημα δόθηκε τη δεκαετία του ‘50, αφού στον αγώνα υπέρ των καλλιεργητών μπήκαν και οι Βοιωτοί βουλευτές που έφεραν το θέμα στη Βουλή.

Τελικά, η Αγγλική Εταιρεία επέστρεψε την Κωπαΐδα στο ελληνικό κράτος, το οποίο με τη σειρά του απαλλοτρίωσε τα εδάφη, και τα διένειμε στους αγρότες το 1953.

Τότε την διαχείριση ανέλαβε ο κρατικός Οργανισμός Κωπαΐδας, ο οποίος λειτούργησε μέχρι το 2013.

Έρευνα επεισοδίου: Αθηνά Τζίμα

Στην εκπομπή μιλούν:

Ελένη Κουντούρη – Προϊστάμενη στη Διεύθυνση Κλασσικών Αρχαιοτήτων -Διευθύντρια ανασκαφών στην Ακρόπολη του Γλα

Θεοδόσιος Τάσιος – Ομότιμος Καθηγητής ΕΜΠ, Πρόεδρος Εταιρείας Διερεύνησης Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας

Παναγιώτης Σαμπατακάκης – Διευθυντής ΙΓΜΕ – Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών

Νίκος Μέλιος – Πρόεδρος Ι.Μ.Τ.Ι.Ι.Ε. – Ινστιτούτου Μελέτης Τοπικής Ιστορίας και Ιστορίας Επιχειρήσεων

Βενετία Κατσιφή-Ζώτα – Διδάκτωρ Κοινωνικής και Πολιτειακής Ιστορίας

Θανάσης Χρήστου – Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου

Αντώνης Κούτσικας – Καλλιεργητής Κωπαΐδας

Δημήτριος Αρέστης – Καλλιεργήτης Κωπαΐδας