Κάστρο Σκιάθου. Τι απέγιναν τα 500 σπίτια και οι 20 εκκλησίες. Τα μαρτύρια των κατοίκων που ενέπνευσαν τον Παπαδιαμάντη

Το μεσαιωνικό Κάστρο της Σκιάθου είναι μνημείο του 14ου αιώνα, τόπος λατρείας και έμπνευσης για τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη.

Ιδρύθηκε από τους κατοίκους της αρχαίας και βυζαντινής Σκιάθου, για να προστατευτούν από την πειρατεία και εγκαταλείφθηκε το 1829, όταν απελευθερώθηκε το νησί από τους Τούρκους.

Ο τόπος που ”διηγεῖται πέντε αἰώνων σπαρακτικὴν ἱστορίαν μαρτυρίου καὶ αἵματος” (Αλεξάνδρου Παπαδιαμάντη, Λαμπριάτικος Ψάλτης)

Ο Σκιαθίτης λογοτέχνης αναφέρει το κάστρο της Σκιάθου σε πολλά σημεία του έργου του. Συγκεκριμένα, “Στο Χριστό στο Κάστρο”, ‘‘Τα Κρούσματα’’, ‘‘Τα μαύρα κούτσουρα’’, ‘‘Ο αβασκαμός του Αγά’’, ‘‘Ο γάμος του Καραχμέτη’’, ‘‘Ο Ρεμβασμός του Δεκαπενταυγούστου’’, ‘‘Το Χατζόπουλο’’, ο ‘‘Φτωχός Άγιος’’, ‘‘Επιμυθείς εις τον βράχον, ο Χαραμάδος’’.

Η οχύρωση

Το Κάστρο ιδρύθηκε γύρω στο 1360. Λόγω της πειρατείας, οι Σκιαθίτες αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την αρχαία πόλη, η οποία βρισκόταν εκεί όπου είναι η πόλη σήμερα και έχτισαν το μεσαιωνικό οικισμό, στο βόρειο άκρο του νησιού.

“Τὸ κτισμένον ἐπὶ θαλασσοπλήκτου βράχου ὑψηλοῦ, στην κυματόλουστη χερσόνησο, την απόρθητον εκείνην κόχγη, όπου εδώ μόνο γίνεται το “γενικόν προσκύνημα των κυμάτων, η καθολική σύναξις όλων των βρυχηθμών των ανέμων”, περιγράφει το Κάστρο ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης.

Το φρούριο ήταν απροσπέλαστο από τη θάλασσα.  Καθώς είναι φυσικά οχυρωμένο, χτισμένο πάνω σε ένα βράχο και η είσοδος σε αυτό ήταν δυνατή μόνο με μια κινητή ξύλινη γέφυρα, εξασφάλιζε στους κατοίκους σχετική προστασία.

Η πύλη του Κάστρου, αποτελούσε το κύριο σημείο άμυνας, μια και ήταν το μόνο σημείο εισόδου στο φρούριο.

Στο κάστρο υπήρχε η περίφημη ζεματίστρα, από την οποία έριχναν στους επίδοξους εισβολείς καυτό λάδι.

Από την ίδρυσή του μέχρι την Άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453, το Κάστρο το εξουσίαζαν οι Βυζαντινοί. Στη συνέχεια, πέρασε στα χέρια των Ενετών και το 1538 το κατέλαβε ο Καπουδάν πασάς του Τουρκικού στόλου Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα. Παρέμεινε υπό την κυριαρχία των Οθωμανών μέχρι την απελευθέρωση το 1829, εκτός από ένα μικρό διάστημα το 1660 που επέστρεψε στους Ενετούς μετά την πολιορκία του Φραγκίσκου Μοροζίνι.

Η Ενετική και Τουρκική κυριαρχία

Η συνθήκες διαβίωσης των κατοίκων του Κάστρου, κατά τα πεντακόσια χρόνια ζωής του, ήταν πολύ δύσκολες, έως και μαρτυρικές. Τα πράγματα χειροτέρεψαν με την έξαρση της πειρατείας και τις ληστρικές επιδρομές από Λιβορνέζους, Ιωαννίτες ιππότες, Τούρκους και Έλληνες πειρατές.

Τόσο οι Ενετοί όσο και οι Τούρκοι καταδυνάστευαν τους κατοίκους. Η ενετική κυριαρχία ήταν τόσο καταπιεστική που, όταν ο Οθωμανός ναύαρχος Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα πολιόρκησε το κάστρο το 1538, οι ντόπιοι έφτασαν στο σημείο να σκοτώσουν τον Ενετό κυβερνήτη και να επιτρέψουν στους Οθωμανούς να εισέλθουν στο κάστρο με την ελπίδα της πιο ήπιας μεταχείρισης.

Αλλά και με τους Τούρκους η κατάσταση δεν βελτιώθηκε. Σκότωσαν πολλούς και πήραν άλλους ως σκλάβους. Οι κάτοικοι πλήρωναν χαράτσι κοντά στα 18.000 γρόσια ετησίως, ενώ ήταν υποχρεωτική η ναυτολογία στον Τουρκικό στόλο. Αργότερα μεταβλήθηκε σε φόρο, τα μελαχικά.

Η εγκατάλειψη του Κάστρου

Όλα αυτά τα χρόνια, οι κάτοικοι υπέφεραν. Εκτός από τις συνεχείς επιδρομές των πειρατών και επίδοξων κατακτητών, αντιμετώπιζαν και το πρόβλημα της έλλειψης χώρου στο εσωτερικό του φρουρίου. Τα σπίτια ήταν μικρά και χτισμένα το ένα πολύ κοντά στο άλλο και, εκτός από τις εκκλησίες, δεν υπήρχαν άλλα κτίσματα ή χώροι για τον πληθυσμό.

Το Κάστρο καταλάμβανε μια έκταση 25 στρεμμάτων. Υπήρχαν 400-500 σπίτια, τέσσερις ενορίες και περισσότερες από 20 εκκλησίες, στέρνες, λουτρά και η Καγκελαρία, η έδρα του Ενετού διοικητή. Επί Τουρκοκρατίας, φτιάχτηκε το τουρκικό διοικητήριο και τζαμί για τις ανάγκες του Αγά και των λιγοστών Τούρκων που ζούσαν στο νησί.

Μετά την απελευθέρωση του νησιού από τους Τούρκους, το κάστρο ήρθε σε ελληνικά χέρια και μετά την ανακήρυξη του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους, το 1830, εγκαταλείφθηκε και ερήμωσε σιγά-σιγά. Οι περίπου 1.500 κάτοικοι μετακόμισαν εκεί που σήμερα βρίσκεται η πόλη της Σκιάθου και την ανοικοδόμησαν χρησιμοποιώντας υλικά του Κάστρου.

Εκτός από το νοικοκυριό τους, πήραν όσα οικοδομικά υλικά μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν ξανά, όπως κουφώματα, παράθυρα, πόρτες, σκεπές, ξυλεία. Έτσι το Κάστρο όχι μόνο ερήμωσε απότομα, αλλά υπέστη και μεγάλη καταστροφή.

Από τη στιγμή που εγκαταλείφθηκε, αφέθηκε στην τύχη του. Πλέον, σώζονται ερείπια σπιτιών, δύο ενοριακοί ναοί, ο Χριστός και ο Άγιος Νικόλαος, δύο εκκλησίες, ο Άγιος Βασίλειος και η Αγία Μαρίνα, ένα τμήμα του τείχους με την πύλη, η ζεματίστρα, το μισοχαλασμένο τζαμί και κάποια ερείπια του τουρκικού διοικητηρίου, καθώς επίσης δύο δεξαμενές νερού, ενώ σε καλή κατάσταση βρίσκονται οι πολεμίστρες.

Τα έργα αποκατάστασης

Τον Μάιο του 2025, έπειτα από διάστημα τεσσάρων ετών εργασιών αποκατάστασης, η μεσαιωνική πόλη του Κάστρου δόθηκε και πάλι στους κατοίκους της Σκιάθου και τους εκατοντάδες επισκέπτες της.

Το έργο έγινε στο πλαίσιο του προγράμματος “ΘΕΣΣΑΛΙΑ” για την “αποκατάσταση και στερέωση βάθρων γέφυρας, κατασκευή νέας γέφυρας, αποκατάσταση πύλης και ανάπλαση του μονοπατιού πρόσβασης στο Κάστρο Σκιάθου”. Εκτελέστηκε από τη Διεύθυνση Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων του Υπουργείου Πολιτισμού με πόρους του ΕΣΠΑ.

Η δεύτερη φάση του έργου αφορά την αποκάλυψη του αυθεντικού λιθόστρωτου, τη συντήρηση και αποκατάσταση των ναών του Χριστού, του Αγίου Νικολάου, της Παναγίας Μεγαλομάτας, της Παναγίας Πρέκλας και του τζαμιού.

Πηγή αρχικής φωτογραφίας: wikipedia