Το σκάνδαλο του Τόνι Μπλερ. Ο εμπειρογνώμων που πέθανε, αφότου αποκαλύφθηκαν τα ψέματα της κυβέρνησης για το Ιράκ

Πρωί 18ης Ιουλίου 2003. Σε ένα δασώδη λόφο στην κομητεία Οξφορντσάιρ της νότιας Αγγλίας, εντοπίστηκε νεκρός ο Ουαλός Ντέιβιντ Κέλι, σύμβουλος του βρετανικού υπουργείου Άμυνας και επιθεωρητής όπλων του ΟΗΕ στο Ιράκ την περίοδο 1991-1998.

Οι ιατροδικαστές αποφάνθηκαν πως ο Κέλι είχε αυτοκτονήσει μία ημέρα πριν, χαράζοντας βαθιά τον αριστερό του καρπό. Δίπλα στη σορό του βρέθηκε ένα μαχαίρι και ένα κουτί αναλγητικά. Ήταν 59 ετών, είχε πει στη σύζυγό του ότι θα πήγαινε μια βόλτα και εντοπίστηκε σε κοντινή απόσταση από το σπίτι του.

Ο Ουαλός επιστήμονας φέρεται να ήταν η “ανώνυμη πηγή” πίσω από ένα ρεπορτάζ του BBC, το οποίο αμφισβητούσε τους ισχυρισμούς της κυβέρνησης του Τόνι Μπλερ για τo βαθμό επικινδυνότητας του ιρακινού οπλοστασίου.

Ο αρχηγός των Εργατικών αναζητούσε ένα αφήγημα, προκειμένου να δικαιολογήσει τη συμμετοχή της Μεγάλης Βρετανίας στον πόλεμο κατά του Ιράκ το 2003.

Ήταν η εποχή που βρισκόταν σε εξέλιξη ο “πόλεμος κατά της τρομοκρατίας“, κατά τα λεγόμενα του Τζορτζ Μπους Τζούνιορ. O Βρετανός πρωθυπουργός υιοθέτησε το δόγμα του προληπτικού πολέμου και προσπαθούσε να εξασφαλίσει την υποστήριξη της κοινής γνώμης.

Όμως ο Κέλι είχε μεταβεί δεκάδες φορές στο Ιράκ, σε αναζήτηση χημικών ή βιολογικών όπλων και γνώριζε καλά ότι δεν υπήρχαν. H διαρροή του ονόματός του στα ΜΜΕ και η αφόρητη πίεση που αισθανόταν, φαίνεται πως τον οδήγησαν στην αυτοκτονία.

Η υπόθεση Κέλι συγκλόνισε τους Βρετανούς και οδήγησε στα ύψη την κόντρα μεταξύ Ντάουνινγκ Στριτ και BBC. Aπασχόλησε έντονα τα εγχώρια και ξένα ΜΜΕ και προκάλεσε “τριγμούς” στην κυβέρνηση Μπλερ, ο οποίος είδε τα ποσοστά δημοτικότητας και αξιοπιστίας του να πέφτουν κατακόρυφα.

Πολλοί δημοσιογράφοι έγραψαν ότι η υπόθεση του αυτόχειρα εμπειρογνώμονα ήταν “η σοβαρότερη κρίση” της πρωθυπουργίας Μπλερ. Ο αρθρογράφος των Sunday Times, Ντέιβιντ Κράκνελ ανέφερε λίγες ημέρες μετά το θάνατο του Κέλι:

“Όταν άρχισε η διένεξη σχετικά με τον φάκελο για το Ιράκ, ένας βουλευτής είχε πει πως θα ήταν το Watergate του Εργατικού Κόμματος. Τότε έμοιαζε υπερβολή. Τώρα όχι“.

Το χρονικό του “Iraq-gate”

Όλα ξεκίνησαν στις 24 Σεπτεμβρίου 2002, όταν η κυβέρνηση Μπλερ παρουσίασε μια έκθεση στη Βουλή των Κοινοτήτων, γνωστή και ως “September Dossier“. Η βασική θέση ήταν ότι το καθεστώς του Σαντάμ Χουσεΐν “μπορούσε να εξαπολύσει μια ολέθρια χημική ή βιολογική επίθεση μέσα σε 45 λεπτά“.

Ο ισχυρισμός αυτός, αν και δεν βασιζόταν σε καμία απόδειξη, αναμεταδόθηκε απ’ όλα τα ΜΜΕ και προκάλεσε αίσθηση. Όσο περνούσε, όμως, ο καιρός, τόσο περισσότερο οι Βρετανοί πείθονταν ότι η κυβέρνηση διόγκωσε ή παραποίησε πληροφορίες των μυστικών υπηρεσιών, για να δικαιολογήσει την πολεμική εμπλοκή.

Το Μάιο του 2003, ο δημοσιογράφος του BBC, Άντριου Γκίλιγκαν αποκάλυψε, στη ραδιοφωνική του εκπομπή με τίτλο “Today“, ότι η ψευδής πληροφορία για τα “όπλα μαζικής καταστροφής του Ιράκ” προστέθηκε στην έκθεση με εντολή του Άλαστερ Κάμπελ, ο οποίος ήταν το “δεξί χέρι” του Τόνι Μπλερ σε θέματα επικοινωνίας.

Ο Κάμπελ διέψευσε το ρεπορτάζ του Γκίλιγκαν, αλλά, στα τέλη Αυγούστου 2003, παραιτήθηκε από τη θέση του Διευθυντή Επικοινωνίας και Στρατηγικής της κυβέρνησης. Την ίδια ώρα, ο υπουργός Άμυνας, Τζέφρι Χουν επικρίθηκε έντονα, επειδή το Γραφείο Τύπου του υπουργείου επιβεβαίωσε σε δημοσιογράφους το όνομα του Κέλι.

Στις 15 Ιουλίου 2003, δύο ημέρες πριν αυτοκτονήσει, ο Ντέιβιντ Κέλι προσήλθε στην Επιτροπή Εξωτερικών Υποθέσεων της Βουλής των Κοινοτήτων. Δέχθηκε καταιγισμό ερωτήσεων και απαντούσε προσέχοντας κάθε λέξη του. Παραδέχθηκε ότι είχε συναντήσει τον Γκίλιγκαν, στις 22 Μαΐου 2003, αλλά αρνήθηκε ότι ήταν η “βασική πηγή” του ρεπορτάζ του.

“Μάλλον θα με βρουν νεκρό στο δάσος” – Οι καταθέσεις

Ο Τόνι Μπλερ απέρριψε το ενδεχόμενο να παραιτηθεί, όπως του ζήτησε η πρώην υπουργός του, Γκλέντα Τζάκσον. Αντί αυτού, διέταξε τη διενέργεια ανεξάρτητης δικαστικής έρευνας για τις συνθήκες του θανάτου του Κέλι.

Η έρευνα ξεκίνησε τον Αύγουστο του 2003, με επικεφαλής τον δικαστή λόρδο Χάτον και στο επίκεντρο βρέθηκε το ποιος ευθυνόταν για τη δημοσιοποίηση του ονόματος του Κέλι. Μεταξύ άλλων, κλήθηκαν να καταθέσουν ο Μπλερ, ο Γκίλιγκαν και η χήρα σύζυγος του Ντέιβιντ Κέλι, Τζάνις.

Η τελευταία είπε, κατά τη διάρκεια της κατάθεσής της, ότι “ο Ντέιβιντ αισθανόταν προδομένος, ότι τον είχαν εγκαταλείψει“. Διηγήθηκε την ψυχολογική κατάρρευση του συζύγου της, μετά τη δημοσιοποίηση του ονόματός του και επέρριψε ευθύνες και στον Τύπο.

Ο Άντριου Γκίλιγκαν διάβασε τις σημειώσεις που είχε κρατήσει, όταν συναντήθηκε με τον Ντέιβιντ Κέλι και υποστήριξε ότι ο εμπειρογνώμων τού είπε: “Το Ιράκ δεν είχε όπλα που θα μπορούσε να τα χρησιμοποιήσει“.

Ακόμη, ο Κέλι φέρεται να εκμυστηρεύτηκε στον δημοσιογράφο ότι έγιναν αλλαγές στον κυβερνητικό φάκελο για το Ιράκ μία εβδομάδα προτού δημοσιευτεί, ώστε να φαίνεται “πιο σέξι“. Αν ισχύει αυτό, τότε ο Κέλι μάλλον αναφερόταν στα περίφημα “45 λεπτά”.

Ο διπλωμάτης Ντέιβιντ Μπράουτσερ κατέθεσε ότι είχε συναντηθεί με τον Ντέιβιντ Κέλι στη Γενεύη, το Φεβρουάριο του 2003. Όταν τον ρώτησε “τι πιστεύεις ότι θα συμβεί αν γίνει εισβολή στο Ιράκ;“, η απάντηση του Κέλι ήταν, σύμφωνα με τον Μπράουτσερ: “Μάλλον θα βρεθώ νεκρός στο δάσος“.

Ο Μπλερ, από την πλευρά του, υπεραμύνθηκε της απόφασής του για τον πόλεμο κατά του Ιράκ και επέμεινε ότι το ρεπορτάζ του BBC ήταν αναληθές. Ισχυρίστηκε ότι “θα είχε παραιτηθεί, αν ήταν αληθές” και ανέλαβε την ευθύνη για τη δημοσιοποίηση του ονόματος του Κέλι.

Την ίδια ώρα, έξω από το δικαστικό μέγαρο, είχαν συγκεντρωθεί εκατοντάδες πολίτες, για να αποδοκιμάσουν τον Μπλερ. Ανάλογες αντιδράσεις είχε συναντήσει και στην Άπω Ανατολή, όπου βρισκόταν για περιοδεία, όταν πληροφορήθηκε για τον ξαφνικό θάνατο του Κέλι.

Η έκθεση Χάτον και οι παραιτήσεις

Το μεσημέρι της 28ης Ιανουαρίου 2004, η έκθεση του δικαστή Χάτον δόθηκε στη δημοσιότητα. Ήταν απαλλακτική για τον Τόνι Μπλερ και τα μέλη της κυβέρνησής του και επικριτική για το BBC.

Ο δικαστής συμπέρανε ότι η βρετανική κυβέρνησε “δεν ενήργησε με δόλιο τρόπο” και χαρακτήρισε ως “αστήρικτο” τον ισχυρισμό του Άντριου Γκίλιγκαν ότι η κυβέρνηση Μπλερ υπερέβαλε σκόπιμα, για να πείσει για την αναγκαιότητα του πολέμου.

Επιπλέον, αποφάνθηκε ότι ο Κέλι αυτοκτόνησε και “κανείς άλλος δεν εμπλεκόταν στο θάνατό του“, ότι το σύστημα αξιολόγησης των ειδήσεων του BBC ήταν “ελαττωματικό” και ότι “το υπουργείο Άμυνας έκανε λάθος που δεν πληροφόρησε τον Κέλι ότι το όνομά του θα γινόταν γνωστό“.

Αρκετές εφημερίδες έκαναν λόγο για συγκάλυψη της υπόθεσης, με αποκορύφωμα το λευκό πρωτοσέλιδο του “Independent” της 29ης Ιανουαρίου, το οποίο είχε τον τίτλο “Κουκούλωμα;” (“Whitewash?“).

Μετά την ανακοίνωση της έκθεσης Χάτον, ο πρόεδρος του BBC, Γκάβιν Ντέιβις και ο γενικός διευθυντής προγράμματος του BBC, Γκρεγκ Ντάικ υπέβαλαν την παραίτησή τους. “Σημεία του ρεπορτάζ του Γκίλιγκαν ήταν λανθασμένα“, δήλωσε ο Ντάικ στην κάμερα του BBC και λίγες ημέρες αργότερα παραιτήθηκε και ο Γκίλιγκαν.

Η αμφισβήτηση της αυτοκτονίας

Ορισμένοι γιατροί αντιμετώπισαν με σκεπτικισμό την επίσημη εκδοχή της αυτοκτονίας του Ντέιβιντ Κέλι. Ζήτησαν να “ξανανοίξει” η έρευνα, υποστηρίζοντας ότι δεν υπήρχαν επαρκή στοιχεία, για να τεκμηριωθεί απόλυτα θάνατος από αυτοτραυματισμό.

Ανάμεσα στα ερωτήματα που έθεσαν ήταν γιατί δεν βρέθηκαν αποτυπώματα στο μαχαίρι, με το οποίο φέρεται ο Κέλι να έδωσε τέλος στη ζωή του και γιατί η ποσότητα αίματος που βρέθηκε στο σημείο ήταν μικρότερη του αναμενόμενου.

To 2007, ο βουλευτής των Φιλελεύθερων Δημοκρατών, Νόρμαν Μπέικερ εξέδωσε ένα, κατά πολλούς αμφιλεγόμενο, βιβλίο με τίτλο “Ο παράξενος θάνατος του Ντέιβιντ Κέλι“, στο οποίο διατεινόταν ότι ο εμπειρογνώμων δολοφονήθηκε.

Ο λόρδος Χάτον ζήτησε οι λεπτομέρειες της μεταθανάτιας εξέτασης του Κέλι να κρατηθούν απόρρητες για 70 χρόνια. Ο σκοπός ήταν, σύμφωνα με τον δικαστή, να προστατευτούν οι απόγονοι του επιστήμονα από την ψυχική αναστάτωση που θα τους προκαλούσαν περαιτέρω αναφορές στα ΜΜΕ.

Παρ’ όλ’ αυτά, η απόφαση του Χάτον έδωσε περαιτέρω “τροφή” για σχόλια. Οι αμφιβολίες για το θάνατο του Κέλι εκφράστηκαν και σε ντοκιμαντέρ του BBC, το οποίο κυκλοφόρησε στις αρχές του 2006.

Το 2010-11, ο Γενικός Εισαγγελέας, Ντόμινικ Γκριβ που εξέτασε την υπόθεση, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι δεν υπήρχε κανένα όφελος από την έναρξη νέας έρευνας, θεωρώντας “συντριπτικά ισχυρά” τα στοιχεία ότι ο Κέλι αυτοκτόνησε.

Η “φθορά” του κόμματος των Εργατικών από την υπόθεση Κέλι αποτυπώθηκε στις εκλογές του 2005 αλλά δεν ήταν πολιτικά ολέθρια. Ο Μπλερ εξελέγη για τρίτη φορά πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας, αλλά με ποσοστό 5,5% μικρότερο από τις κάλπες του 2001. Τον Ιούνιο του 2007, παραιτήθηκε και τον διαδέχθηκε ο Γκόρντον Μπράουν.

Πηγές εικόνων κεντρικής φωτογραφίας: EPA/ANDREW PARSONS και EPA/PRESS ASSOCIATION UK AND IRELAND OUT (μέσω ΑΠΕ-ΜΠΕ)