Τα Χριστούγεννα είναι άμεσα συνυφασμένα με έθιμα, όπως τα κάλαντα, ο στολισμός του δέντρου, η βασιλόπιτα, αλλά και τα γλυκά, όπως οι κουραμπιέδες και τα μελομακάρονα.
Εκτός από αυτά, όμως, υπάρχουν δεκάδες παραδοσιακά χριστουγεννιάτικα έθιμα σε κάθε γωνιά της Ελλάδας. Παραμένουν αναλλοίωτα στο πέρασμα των χρόνων και έχουν κυρίως πανηγυρικό χαρακτήρα. Κοινός παρονομαστής τους είναι η ελπίδα που φέρνουν η γέννηση του Χριστού και η έλευση του νέου χρόνου.
Τα πιο χαρακτηριστικά έθιμα έχουν ξεχωριστή ιστορία και γοητεύουν διαχρονικά:
Οι Μωμόγεροι
Πρόκειται για έθιμο που έλκει την καταγωγή του από τον Πόντο και είναι ευρέως διαδεδομένο στα χωριά της Δράμας και της Κομοτηνής. Παραλλαγή του μπορεί να θεωρηθεί το έθιμο Ραγκουτσάρια, που συναντάται στην περιοχή της Κοζάνης και της Καστοριάς.
Η ονομασία του εθίμου προέρχεται από τις λέξεις μίμος και γέρος και συνδέεται με τις μιμητικές κινήσεις των πρωταγωνιστών. Κατ’ άλλους υπάρχει σύνδεση με τον αρχαιοελληνικό θεό Μώμο, ο οποίος ήταν ο θεός της χλεύης, του σαρκασμού και της σάτιρας και συνδεόταν με τις γιορτές που ήταν αφιερωμένες στον Διόνυσο.
Οι Μωμόγεροι εμφανίζονται καθ’ όλη τη διάρκεια του δωδεκαημέρου των εορτών των Χριστουγέννων. Φορούν προβιές ζώων, όπως λύκων και τράγων, ή ντύνονται με στολές τσολιάδων, για να έχουν τη μορφή γεροντικών προσώπων.
Γυρίζουν σε παρέες στους δρόμους των χωριών ή μπαίνουν σε καταστήματα και τραγουδούν τα κάλαντα ή άλλους ευχετικούς στίχους. Όταν δύο παρέες συναντηθούν, κάνουν ψευτοπόλεμο μεταξύ τους, ώσπου η μία ομάδα να νικήσει και η άλλη να δηλώσει υποταγή.
Το 2016, το έθιμο των Μωμόγερων εντάχθηκε στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας της UNESCO.
Οι φωτιές της Φλώρινας
Οι φωτιές της Φλώρινας θεωρούνται το πιο γνωστό χριστουγεννιάτικο έθιμο της Δυτικής Μακεδονίας, μια μεγάλη γιορτή που συγκεντρώνει το ενδιαφέρον επισκεπτών από όλη την Ελλάδα.
Ερευνητές και λαογράφοι θεωρούν πως το έθιμο έχει παγανιστικές ρίζες. Το κατατάσσουν στις προχριστιανικές γιορτές της αρχαιότητας και της ρωμαϊκής περιόδου και το συνδέουν με τη γονιμότητα και την καρποφορία.
Πιο συγκεκριμένα, στις 23 Δεκεμβρίου τα μεσάνυχτα ανάβουν φωτιές σε όλες τις γειτονιές της πόλης, αλλά η μεγαλύτερη είναι αυτή που θα ανάψει στην πλατεία Ηρώων, δίπλα από τον ποταμό Σακουλέβα. Ο Δήμος Φλώρινας φροντίζει κάθε φορά να προσφέρονται δωρεάν εδέσματα και κρασί σε όλους τους επισκέπτες.
Οι άνθρωποι της γειτονιάς, κυρίως τα παιδιά, αναλαμβάνουν να τροφοδοτούν τη φωτιά με κέδρα και άλλα ξύλα που έχουν φροντίσει να προμηθευτούν και να συλλέξουν τις προηγούμενες ημέρες. Στο παρελθόν, που οι άνθρωποι δεν διέθεταν τα τεχνικά μέσα, η προετοιμασία κρατούσε μήνες.
Οι φωτιές της Φλώρινας, που διατήρησαν το μυσταγωγικό τους χαρακτήρα στο πέρασμα των ετών, συμβολίζουν τη φωτιά που άναψαν οι ποιμένες της Βηθλεέμ, για να ζεσταθεί ο νεογέννητος Χριστός. Φωτιές ανάβουν επίσης και το βράδυ της Πρωτοχρονιάς.
Οι κλαδαριές της Σιάτιστας
Ένα ακόμη χριστουγεννιάτικο έθιμο της Μακεδονίας που είναι άμεσα συνδεδεμένο με το στοιχείο της φωτιάς είναι οι λεγόμενες “κλαδαριές”, στη Σιάτιστα Κοζάνης. Στις 23 Δεκεμβρίου, τα παιδιά κάθε γειτονιάς συγκεντρώνουν το “Λόζιο” στις πλατείες της πόλης αλλά και σε κάθε γειτονιά.
Ο “Λόζιος” είναι ξερόχορτα, άχυρα και μικρά ξύλα, που μαζεύουν από τα χωράφια και τα στοιβάζουν στα σημεία που θα ανάψουν οι κλαδαριές. Στη μέση της πλατείας ανοίγεται λάκκος, όπου βάζουν όρθιο το “βεργί”, ένα μακρύ λεπτόκορμο ξύλο, προκειμένου να συγκρατεί τα ξερά χόρτα γύρω του.
Έτσι φτιάχνεται η κλαδαριά. Ολόγυρά της τραγουδούν και χτυπούν τα κουδούνια, μέχρι να σκοτεινιάσει. Όταν έρθει αυτής, μαζεύονται όλοι σχεδόν οι κάτοικοι της γειτονιάς, άνδρες, γυναίκες, παιδιά και κορίτσια, ανάβουν την «Κλαδαριά» και οι φλόγες υψώνονται σε αρκετό ύψος
Πενήντα κλαδαριές ανάβουν σε όλες τις γειτονιές και τις πλατείες της πόλης. Το άναμμα της πρώτης κλαδαριάς γίνεται αργά το απόγευμα από τον δήμαρχο της πόλης, ενώ οι τοπικές μπάντες με τα χάλκινα παίζουν τα “κόλιαντα”. Οι πιο τολμηροί χορεύουν παραδοσιακούς σκοπούς γύρω από την κλαδαριά και το γλέντι διαρκεί έως τις πρώτες πρωινές ώρες.
Μόλις σβήσουν οι κλαδαριές, τα παιδιά φτιάχνουν παρέες και περιδιαβαίνουν τα σπίτια συγγενών και φίλων λέγοντας τα κόλιαντα, δηλαδή τα κάλαντα στο τοπικό σιατιστινό ιδίωμα.
Όπως αναφέρει ο λαογράφος Γεώργιος Μπόντας, εάν πέσουν σε τσιγκούνη νοικοκύρη, του λένε το εξής περιπαιχτικό τραγούδι: “Αφέντη μου στην κάπα σου ιννιά χιλιάδες ψείρες άλλις γιννούν κι άλλις κλουσούν κι άλλις αυγουμαζώνουν κι άλλις τουν Θεό παρακαλούν να μην τις ζιουματίσουν».
Όπως και στις φωτιές της Φλώρινας, έτσι κι εδώ η παράδοση αναφέρει ότι οι κλαδαριές πραγματοποιούνται σε ανάμνηση της φωτιάς που άναψαν οι βοσκοί στη φάτνη του θείου βρέφους.
Το “τάισμα” της βρύσης
Έθιμο των Χριστουγέννων που απαντάται στην Κεντρική Ελλάδα και διεξάγεται τα μεσάνυχτα της παραμονής των Χριστουγέννων. Ειδικότερα, οι κοπέλες του χωριού πηγαίνουν στις βρύσες του χωριού και τις αλείφουν με βούτυρο και μέλι, με την ευχή όπως τρέχει το νερό να τρέχει και η προκοπή στο σπίτι τον καινούργιο χρόνο και όπως γλυκό είναι το μέλι, έτσι γλυκιά να είναι και η ζωή τους.
Για να έχουν καλή σοδειά, πηγαίνουν στη βρύση βούτυρο, τυρί, ψημένο σιτάρι, κλαδί ελιάς, ή όσπρια. Μάλιστα φροντίζουν να πάνε εκεί όσο το δυνατόν νωρίτερα, γιατί, όπως λένε, όποια φτάσει πρώτη στη βρύση, αυτή θα είναι και η πιο τυχερή ολόκληρο το χρόνο.
Επιστρέφοντας στο σπίτι, οι γυναίκες έφερναν το καινούργιο νερό, αφού πρώτα είχαν αδειάσει από τα βαρέλια τους το παλιό. Η διαδικασία αυτή της μετάβασης και της επιστροφής στη βρύση, γίνεται σιωπηλά, για αυτό και ονομάστηκε “αμίλητο” νερό. Με το νερό αυτό, οι γυναίκες ραντίζουν τα σπίτια τους, ώστε να έχουν ευρωστία και καλή τύχη.
Γουρ(ου)νοχαρά
Γιορτή που αναβιώνει κάθε χρόνο στις 26 Δεκεμβρίου στα καραγκουνοχώρια του κάμπου της Καρδίτσας, αλλά και σε περιοχές των Τρικάλων, της Λάρισας και της Δυτικής Μακεδονίας.
Η Γουρουνοχαρά ή Γουρνοχαρά ήταν παλαιότερα το μεγάλο γεγονός των Χριστουγέννων, καθώς την παραμονή ή ανήμερα της μεγάλης γιορτής της Χριστιανοσύνης σφάζονταν τα γουρούνια, τα οποία οι χωρικοί είχαν εκθρέψει επιμελώς για ένα χρόνο.
Στη σχετική διαδικασία συμμετείχε όλη η οικογένεια. Το σφάξιμο και το τεμάχισμα ήταν δουλειά των ανδρών, ενώ στο βράσιμο συμμετείχαν τα γυναικεία μέλη της οικογένειας. Ο οικόσιτος χοίρος ήταν μια επένδυση για τους ντόπιους και δείγμα πλούτου για όποιον τον κατείχε
Άλλα χριστουγεννιάτικα έθιμα
Ένα ιδιαίτερα δημοφιλές έθιμο στις περιοχές της Πέλλας και της Ημαθίας ονομάζεται “Κόλιντα Μπάμπω”. Η ονομασία σημαίνει “σφάζουν γιαγιά” και οι κάτοικοι της εκάστοτε περιοχής ανάβουν φωτιές και φωνάζουν τη συγκεκριμένη φράση, για να μάθουν οι άνθρωποι για τη σφαγή του Ηρώδη και να προστατευτούν.
Στην περιοχή της Ελασσόνας το έθιμο που συναντάει κάποιος την περίοδο της Πρωτοχρονιάς είναι τα Μπαμπαλιούρια. Άνδρες με μάσκες ζώων, κρεμασμένα κουδούνια αλλά και με ιδιόρρυθμες στολές εκείνη την περίοδο τριγυρίζουν στα χωριά για να μοιράσουν ευχές και το μήνυμα της νέας χρονιάς.
Σε χωριά της Μάνης, κατά τη διάρκεια της εορταστικής περιόδου, τηρείται το έθιμο της ετοιμασίας των τηγανίδων και των χριστόψωμων. Οι τηγανίδες πλάθονται σε διάφορα σχήματα, αλλά η πρώτη τηγανίδα που βγαίνει από τη φωτιά έχει πάντα μεγάλο σχήμα σταυρού και είναι του Χριστού.
Το βράδυ της παραμονής της Πρωτοχρονιάς κάτοικοι στην περιοχή Αλευρού ψήνουν στο τζάκι μία μεγάλη κουλούρα και στη συνέχεια βάζουν μέλι και καρύδια.
Ανήμερα την Πρωτοχρονιά, μετά την επιστροφή από την εκκλησία, κρεμούν την κουλούρα στο κέρατο του βοδιού τους και περίμεναν πότε θα την τινάξει από το κεφάλι του. Αν μετά το τίναγμα της κεφαλής η κουλούρα πέσει στο δάπεδο με την όψη προς τα επάνω, τότε πιστεύεται ότι η σοδειά της νέας χρονιάς θα είναι καλή.
Χριστόψωμα σε φούρνο της Αθήνας. ΑΠΕ-ΜΠΕ/ΑΠΕ-ΜΠΕ/ΣΥΜΕΛΑ ΠΑΝΤΖΑΡΤΖΗ
Στη Θεσσαλία, συνηθισμένο είναι το έθιμο των κλωναριών στα τζάκια. Επιστρέφοντας στο σπίτι από την εκκλησία, τα νεαρά κορίτσια και αγόρια τοποθετούν δίπλα στο αναμμένο τζάκι μικρά κλαδιά δέντρων, που αντιπροσωπεύουν τις προσωπικές τους επιθυμίες. Τα μεν κορίτσια έβαζαν δίπλα απ΄ τη φωτιά κλωνάρια κέδρου, ενώ τα αγόρια τοποθετούσαν κλαδιά από αγριοκερασιά.
Φροντίζουν, μάλιστα, τα κλαδιά αυτά να είναι λυγερά, επειδή το κλαδί που θα καεί πρώτο αντιπροσωπεύει καλούς οιωνούς για τον κάτοχό του. Ειδικότερα πιστεύεται ότι το παιδί, του οποίου το κλαδί θα καεί πρώτο, θα είναι και το πρώτο που θα παντρευτεί.
Στα χωριά της Νάξου, και τις δώδεκα ημέρες των εορτών καίει άσβεστο ένα ξύλο στο τζάκι, το Χριστοκούτσουρο, τη στάχτη του οποίου θα ρίξουν αργότερα για ευλογία σε φυτά και ζώα.
Το “πάντρεμα” της φωτιάς, που απαντάται και σε χωριά της δυτικής Φθιώτιδα, είναι ένα ακόμη έθιμο των κυκλαδίτικων νησιών και έχει στόχο την ενίσχυση των δεσμών του ζευγαριού. Στο χωριό Γλυνάδο της Νάξου, τοποθετούν σταυρωτά δύο ξύλα στη φωτιά, ώστε να είναι το ανδρόγυνο ευτυχισμένο, ακριβώς όπως ζευγαρώνουν τα ξύλα.
Τέλος, ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει το έθιμο του “κάβου“, που λαμβάνει χώρα στο χωριό Τριπόταμος της Τήνου. Κάθε Χριστούγεννα, ένας κάτοικος του χωριού παίρνει στο σπίτι του την εικόνα της γέννησης του Χριστού, παίρνει δηλαδή τον “κάβο της χρονιάς”.
Αυτό συνεπάγεται ότι για τις επόμενες 365 ημέρες έχει κάποιες υποχρεώσεις, όπως να φροντίζει την εκκλησία, να τη διατηρεί καθαρή, να κρατάει το καντήλι της πάντοτε αναμμένο.
Με την έλευση των επόμενων Χριστουγέννων, οφείλει να ετοιμάσει κοινό τραπέζι, το αποκαλούμενο “τραπέζι της αδελφοσύνης” για όλο το χωριό. Επίσης, στη χριστουγεννιάτικη λειτουργία θα πρέπει να μοιράσει στους συγχωριανούς του κεριά από καθαρό κερί μέλισσας.
Με πληροφορίες από το ΑΠΕ-ΜΠΕ και το Sansimera.gr
Κεντρική φωτογραφία: Μέλη του Συλλόγου “Διογένης”, αναβιώνουν το έθιμο των “Μωμόγερων” στους δρόμους της Νέας Σινώπης, στην Πρέβεζα, το Σάββατο 12 Ιανουαρίου 2013. ΑΠΕ-ΜΠΕ/ΗΛΙΑΣ ΜΑΚΟΣ
Ειδήσεις σήμερα:
- Ποιος είναι ο ιερέας που μαχαιρώθηκε στο Σίδνεϊ. Φανατικός αντιεμβολιαστής και με χιλιάδες ακολούθους στα social media
- Πολεμικό συμβούλιο στο Ισραήλ. «Να πληγεί το Ιράν χωρίς να προκληθεί γενικευμένος πόλεμος»
- Δεν μπορούν να δέσουν τα κρουαζιερόπλοιο στο Βόλο. Μειώθηκε το βάθος στο λιμάνι μετά την κακοκαιρία Daniel
- Γερμανοί μαθητές γνώρισαν τον τελευταίο επιζώντα της σφαγής του 1941 στο Μεσόβουνο Εορδαίας (Βίντεο)
Ακολουθήστε τη mixanitouxronou.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Διαβάστε τις σημαντικότερες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στη mixanitouxronou.gr
ΠΡΟΣΘΗΚΗ ΣΧΟΛΙΟΥ