Τα οκτώ αστεροσκοπεία της Ελλάδας. Ποιο ιδρύθηκε το 1842 και ποιο έχει το μεγαλύτερο τηλεσκόπιο στα Βαλκάνια

Τα αστεροσκοπεία στην Ελλάδα παίζουν σημαντικό ρόλο στην αστρονομική έρευνα και εκπαίδευση. Βρίσκονται σε τοποθεσίες που προσφέρουν εξαιρετικές συνθήκες παρατήρησης και είναι εξοπλισμένα με σύγχρονα μέσα.

Παράλληλα με το ερευνητικό τους έργο, ανοίγουν τις πόρτες τους στο κοινό, φέρνοντας τους ανθρώπους πιο κοντά στα μυστικά του σύμπαντος.

1. Αστεροσκοπείο Αθηνών

Το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών ιδρύθηκε το 1842 στον Λόφο των Νυμφών, με σχέδια του Θεόφιλου Χάνσεν και χρηματοδότηση από τον βαρόνο Γεώργιο Σίνα. Η κατασκευή του ολοκληρώθηκε το 1846 και αποτέλεσε το πρώτο ερευνητικό ίδρυμα στην Ελλάδα.

Ο πρώτος διευθυντής, Γεώργιος Βούρης, παρά τον περιορισμένο εξοπλισμό, συνέβαλε σημαντικά στην αστρονομική χαρτογράφηση και στον προσδιορισμό των γεωγραφικών συντεταγμένων της χώρας.

Ακολούθησαν οι καθηγητές Παπαδάκης και Σμιθ, με τον τελευταίο να επιβλέπει τη συντήρηση των οργάνων και τη χαρτογράφηση της σελήνης.

Το 1890 το αστεροσκοπείο πέρασε στο ελληνικό δημόσιο και υπό τη διεύθυνση του Δ. Αιγινήτη εκσυγχρονίστηκε, επεκτάθηκε το μετεωρολογικό δίκτυο και ιδρύθηκε η σεισμολογική υπηρεσία.

Αξιοσημείωτο είναι πως στην ίδια περιοχή υπήρχε ήδη από την αρχαιότητα το ηλιοσκόπιο του Μέτωνα στην Πνύκα.

Πώς λέγεται ο λόφος που βρίσκεται το Αστεροσκοπείο Αθηνών. Το ίδρυμα ήταν δωρεά του βαρώνου Γ. Σινά, την εποχή που οι πλούσιοι έκαναν δωρεές στο κράτος

Το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών φιλοξενεί το τηλεσκόπιο Δωρίδη. Είναι διοπτρικό με διπλό αχρωματικό φακό διαμέτρου 40 εκ. και εστιακή απόσταση 5 μέτρων.

Ήταν το μεγαλύτερο τηλεσκόπιο στην Ελλάδα από το 1902 έως το 1959 και χρησιμοποιείται κυρίως για εκπαιδευτικούς σκοπούς και νυχτερινές παρατηρήσεις.

2. Αστεροσκοπείο Πεντέλης

Στο Αστεροσκοπείο Πεντέλης, το οποίο ιδρύθηκε το 1958, υπάρχει το ιστορικό τηλεσκόπιο, που κατασκευάστηκε το 1869 για τον αστρονόμο R.S. Newall. Το 1890, δόθηκε ως δωρεά στο Αστεροσκοπείο του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ.

Το τηλεσκόπιο, με φακό 62,5 εκ. και μήκος 9 μ., ήταν το μεγαλύτερο του κόσμου από το 1869 έως το 1873 και παρέμεινε το μεγαλύτερο στην Ελλάδα μέχρι το 1975.

Έγινε δωρεά στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών το 1957 και εγκαταστάθηκε στην Πεντέλη το 1959, όπου είχε ήδη ξεκινήσει να λειτουργεί ως Αστρονομικός Σταθμός από το 1937.

Το τηλεσκόπιο εγκαταστάθηκε σε ειδικό κτίριο, κατασκευασμένο από πεντελικό μάρμαρο

Από το 1995, το Αστεροσκοπείο Πεντέλης λειτουργεί και ως Κέντρο Επισκεπτών, όπου περισσότεροι από 200.000 άνθρωποι έχουν μάθει για την αστρονομία μέσα από παρουσιάσεις, διαλέξεις και βραδινές παρατηρήσεις με το παλιό τηλεσκόπιο Newall.

Κινδύνεψε να καταστραφεί, όταν οι φωτιές που έπληξαν την περιοχή, το καλοκαίρι του 2024, έφτασαν σε απόσταση “αναπνοής”.

3. Αστεροσκοπείο Χελμού

Το Αστεροσκοπείο Χελμού ανήκει στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών και βρίσκεται στη Νεραϊδοράχη, τη δεύτερη ψηλότερη κορυφή του Χελμού στην Αχαΐα, σε υψόμετρο 2.340 μέτρων.

Η τοποθεσία για την κατασκευή του επιλέχθηκε λόγω της χαμηλής φωτορύπανσης και των ιδανικών συνθηκών παρατήρησης, καθώς συχνά βρίσκεται πάνω από τα σύννεφα.

Στο Αστεροσκοπείο Χελμού βρίσκεται το τηλεσκόπιο “Αρίσταρχος”, το οποίο αποτελεί το μεγαλύτερο των Βαλκανίων και το δεύτερο μεγαλύτερο στην ηπειρωτική Ευρώπη. Είναι τύπου Ritchey-Chretien, έχει καθρέφτη διαμέτρου 2,3 μ. και υψηλή ακρίβεια παρακολούθησης.

Κατασκευάστηκε από τη γερμανική Carl Zeiss και εγκαινιάστηκε το 2007.

Ονομάστηκε “Αρίσταρχος” προς τιμήν του αρχαίου Έλληνα αστρονόμου Αρίσταρχου του Σάμιου, που πρώτος πρότεινε το ηλιοκεντρικό μοντέλο. Συμμετέχει σε διεθνή ερευνητικά προγράμματα και χρησιμοποιείται για προηγμένες αστρονομικές παρατηρήσεις.

4. Αστεροσκοπείο Σκίνακα

Η ιδέα για το Αστεροσκοπείο Σκίνακα, στο Ρέθυμνο της Κρήτης, γεννήθηκε την άνοιξη του 1983 από μια συζήτηση στο Ινστιτούτο Max Planck, με στόχο την πρακτική εξάσκηση φοιτητών στην αστρονομία.

Με πρωτοβουλία του καθηγητή Ιωάννη Παπαδημητρίου και τη στήριξη του Δήμου Ανωγείων, επιλέχθηκε η κορυφή Σκίνακας στον Ψηλορείτη ως ιδανική τοποθεσία.

Το πρώτο τηλεσκόπιο εγκαταστάθηκε το 1986, επιτρέποντας την παρατήρηση του κομήτη Χάλεϊ.

Το αστεροσκοπείο ενισχύθηκε με σύγχρονη ψηφιακή τεχνολογία και το 1995 εγκαινιάστηκε το τηλεσκόπιο των 1,3 μέτρων, σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Κρήτης, το ΙΤΕ και το Max Planck. Σήμερα αποτελεί κορυφαίο κέντρο παρατηρησιακής αστροφυσικής στην Ελλάδα.

5. Αστεροσκοπείο Κρυονερίου

Το Αστεροσκοπείο Κρυονερίου, στην Κορινθία, στο όρος Κυλλήνη, σε υψόμετρο 930 μέτρων. Iδρύθηκε το 1972 και φιλοξενεί ένα από τα μεγαλύτερα τηλεσκόπια της Ελλάδας, το Κοργιαλένειο Τηλεσκόπιο (1,23 μ.), κατασκευασμένο από την Grubb Parsons.

Η αγορά του χρηματοδοτήθηκε από κληροδότημα του Μαρίνου Κοργιαλενίου.

Το αστεροσκοπείο ανήκει στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών και χρησιμοποιείται σε σημαντικά ερευνητικά έργα, όπως το πρόγραμμα NELIOTA της ESA για την καταγραφή πρόσκρουσης μικρομετεωριτών στη Σελήνη.

Διαθέτει επίσης μικρότερα τηλεσκόπια και σταθμούς για παρακολούθηση δορυφόρων και διαστημικών αντικειμένων. Από το 2026 θα συμμετάσχει στο πρόγραμμα οπτικών επικοινωνιών της NASA με λέιζερ, επικοινωνώντας με το διαστημόπλοιο “Ψυχή”.

6. Αστεροσκοπείο Στεφανίου

Το Αστεροσκοπείο Στεφανίου ιδρύθηκε χάρη σε διεθνή συνεργασία και την προσωπική πρωτοβουλία του αστρονόμου Λυσίμαχου Μαυρίδη. Το 1964, Ολλανδοί αστρονόμοι επέλεξαν το Στεφάνι Κορινθίας για την κατασκευή τηλεσκοπίου, με τη στήριξη του ΝΑΤΟ και των κατοίκων του χωριού.

Από το 1966 λειτούργησε ως σταθμός παρακολούθησης δορυφόρων της Γαλλίας, ενώ το 1967 εγκαταστάθηκε το ολλανδικό τηλεσκόπιο van Straaten.

Το 1971 προστέθηκε το πρώτο μεγάλο ελληνικό τηλεσκόπιο, ανοίγοντας νέα κεφάλαια για την αστρονομική έρευνα. Το Αστεροσκοπείο ενίσχυσε την τοπική ανάπτυξη και αποτέλεσε εκπαιδευτικό κέντρο για μαθητές και ερασιτέχνες αστρονόμους της Κορινθίας.

7. Αστεροσκοπείο ΑΠΘ

Οι αστρονομικές παρατηρήσεις στον Χολομώντα ξεκίνησαν το 2002, όταν φοιτητές του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης χρησιμοποιούσαν φορητά τηλεσκόπια για τις διπλωματικές τους εργασίες. Η εξαιρετική ποιότητα του ουρανού ενέπνευσε τους καθηγητές Ι.Η. Σειραδάκη και Σ. Αυγολούπη να προτείνουν την κατασκευή κινητής εγκατάστασης εντός του πανεπιστημίου.

Το 2004, υπό την επίβλεψη του τεχνικού Ε. Τσόρλινη, ολοκληρώθηκε η μόνιμη υποδομή του Αστρονομικού Σταθμού Χολομώντα. Ο σταθμός εξελίχθηκε σε σημαντικό κόμβο επιστημονικής και εκπαιδευτικής δραστηριότητας. Πραγματοποιούνται ερευνητικά προγράμματα καθώς και εκπαιδευτικά σεμινάρια για φοιτητές, ενισχύοντας τη σύνδεση της πανεπιστημιακής κοινότητας με την αστρονομία.

8. Γεροσταθοπούλειο Πανεπιστημιακό Αστεροσκοπείο Αθηνών

Το Γεροσταθοπούλειο Πανεπιστημιακό Αστεροσκοπείο Αθηνών ιδρύθηκε τον Μάρτιο του 1999 με την εγκατάσταση τηλεσκοπίου διαμέτρου 0.4 μ., δωρεά του Λουκά Γεροσταθόπουλου, στη μνήμη της μητέρας του. Το συνολικό κόστος της δωρεάς ξεπέρασε τα 140.000 δολάρια.

Τα εγκαίνια πραγματοποιήθηκαν στις 13 Ιανουαρίου 2000, με τη συμμετοχή μελών του Τμήματος Φυσικής, πανεπιστημιακών και επισκεπτών.

Το τηλεσκόπιο ξεκίνησε τις επιστημονικές του παρατηρήσεις τον Νοέμβριο του 1999 και έκτοτε αποτελεί ενεργό ερευνητικό εργαλείο. Παράλληλα, από το 2000 διοργανώνονται μηνιαίες “Βραδιές Κοινού”, δράσεις εκλαΐκευσης της επιστήμης και επισκέψεις σχολείων, προσφέροντας στο κοινό άμεση επαφή με την αστρονομία.

Αρχική εικόνα: ΑΠΕ-ΜΠΕ / ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΒΛΑΧΟΣ